کسب و کار خانوادگی

کسب و کار خانوادگی چیست؟
از کسب و کار خانوادگی تعریف واحدی که مقبولیت بین المللی داشته باشد هنوز در دست نیست. اما بدون ورود به جزئیات و تنوع تعاریف میتوان گفت این گروه از کسب و کارها شامل فعالیتهای انتفاعی است که سرمایه گذاری و مدیریت آن ، در قالب خویش فرمائی ، فعالیتی صنفی ، مشارکت تجاری یا ایجاد بنگاه رسمی انتفاعی ( در ایران مشمول قانون تجارت) توسط یک یا چند عضو از یک خانواده یا معدودی شریک از چند خانواده انجام میشود. تمایل به حفظ کنترل استراتژیک کسب و کار توسط خانواده یا گروه موسس و ادامه آن در نسلهای بعد ، از جمله نگرشها و رفتارهای مشترک بنیان گذاران کسب و کارهای خانوادگی است.
بنگاههای کسب و کار خانوادگی بسته به نوع شراکت و تعداد شرکای خانوادگی در هنگام تاسیس، در مسیر تکامل و رشد ، ساختار و رفتار متفاوت می یابند. علی رغم این تنوع، اینگونه کسب و کارها از جهت مشارکت سهامداران اصلی خانواده ( جدا از سهامداران صوری ) در ترکیب هیات مدیره و پستهای حساس مدیریت اجرائی بنگاه ویژگیهای مشترکی دارند. این ویژگی¬ها تا حدی سازمان، مدیریت، عملکرد، رشد و چرخه حیات این سازمانها را از بنگاههای غیر خانوادگی، متمایز می¬کند. درک این ویژگی ها و تمایزها و چگونگی بهره گیری از تجارب داخلی و جهانی برای مدیریت بهینه این بنگاه ها در کانون بحث های این کارگاه قرار دارد.
اهمیت کسب و کارهای خانوادگی: توجه به نیازهای مدیریتی کسب و کارهای خانوادگی از دو منظر اقتصاد کلان و مدیریت بنگاه حایز اهمیت است.
از منظر اقتصاد ملی: درباره فراوانی بنگاههای کسب و کار خانوادگی آمار دقیق و جامعی در دست نیست، مزید بر آن تخمین های مرتبط با کشورهای مختلف تفاوتهای چشم گیری دارد. علی رغم این کاستی ها تخمین های مختلف حاکی از آن است که بخش عمده (غالبا بیش از سه چهارم ) جمعیت موسسات خصوصی در کشورهای سرمایه داری را بنگاههای کسب و کار خانوادگی تشکیل میدهد. آمار تخمینی اشتغال زائی بنگاههای خصوصی نیز نشان میدهد که بیش از دو پنجم مشاغل این بخش، توسط بنگاههای خانوادگی ایجاد شده است. به تبع این آمار می توان دریافت که کسب و کارهای خانوادگی سهمی مهم در تولید ناحالص ملی نیز دارند.
به دلیل همین نقش پراهمیت است که در کشورهای صنعتی در شش دهه اخیر به تدریج شناخت ویژگیها و چالشهای مدیریت بنگاههای کسب و کار خانوادگی توجه پژوهشگران مدیریت و سیاست گذاران اقتصادی را به خود معطوف داشته است. این توجه سبب شده است که نهادهای پژوهشی، آموزشی، خدمات مشاوره و شبکه های هم افزائی و همکاریهای علمی و حرفه ای مانند انستیتوهای پژوهشی، مجلات علمی و حرفه ای ، کنفرانسهای ملی و بین المللی، انجمنهای مختلف متشکل از صاحبان و مدیران کسب و کارهای خانوادگی با مشارکت پژوهشگران و کارشناسان اینگونه کسب و کارها در کشورهای مختلف جهان ایجاد شود. فرض تلویحی و زیر بنائی این توجه و کوششهای هم افزا این است: اگر بنگاههای کسب و کار خانوادگی نقشی مثبت و ارزنده در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور دارند لازم است مورد حمایت علمی و حرفه ای قرار گیرند تا بتوانند نقش خود در توسعه اقتصادی کشور را با اثر بخشی بیشتری ایفا کنند. در برخی از کشورها دامنه این حمایت به ایجاد تحول در نظام مالیاتی در جهت بستر سازی برای استمرار بنگاههای خانوادگی در جریان انتقال مالکیت میان نسل ها گسترده شده است.
از دیدگاه مدیریت بنگاه : یافته های پژوهشگران و تجارب عملی مدیران حاکی از آن است که مدیریت بنگاههای خانوادگی از جهات مختلفی از مدیریت کسب و کارهای غیر خانوادگی دشوارتر و پیچیده تر است. بخش اساسی این پیچیدگی برخاسته از مشارکت ( یا انتظار مشارکت ) اعضاء خانواده موسس در دستگاه حاکمیت و مدیریت اجرائی بنگاه است. در نتیجه این مشارکت تعاملی مستمر، پویا و در موارد زیادی حساس و تنش زا میان دو نظام اجتماعی: بنگاه و خانواده، که ویژگیهائی متفاوت دارند پیدا می شود. بنگاه انتفاعی به مفهوم امروزی آن سازمانی است با تاریخچه ای نسبتا کوتاه، که آگاهانه و با طرح و برنامه ای خاص برای دست یابی به هدف هائی اقتصادی که دور از توان یک نفر است ایجاد می شود. اما خانواده نهادی است اجتماعی، سیستمی خود جوش که در تاریخ طولانی خود مراحل تحول و تکامل را طی کرده است. امتزاج این دو سیستم خصوصا با توجه به تنوع ساختاری و رفتاری خانواده در فرهنگهای ملی و خرده فرهنگهای قومی، کار ایجاد تعادل میان الزام های مدیریت بهینه کسب و کار از سوئی و تداوم حضور فعال و سازنده اعضاء خانواده در کسب و کار از سوی دیگر را، پیچیده و خطرخیز می کند.