کویید 19 به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی: نقش و جایگاه شورای امنیت سازمان ملل کجاست؟................... مارکو سوی سویچ
March 27, 2020
COVID-19 as a Threat to International Peace and Security: What place for the UN Security Council?
Written by Marko Svicevic
گسترش سریع کویید 19 و اقدامات جهت محدود کردن آن به طور قابل درکی ذهن ها را به سمت ویروس سارس که در سال 2003 از چین شیوع یافته و هنگ کنگ را به شدت تحت تأثیر قرار داد و ویروس ابولا در آفریقا طی سال 2014 سوق می دهد زیرا آنها نیز به تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی تبدیل شدند. شیوع سارس از سوی شورای امنیت عمدتاً مورد توجه واقع نشد (حداقل به طور رسمی)؛ اما شیوع ابولا در غرب آفریقا تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی معرفش و قطعنامه 2177 در سال 2014 برای اولین بار توسط شورای امنیت در نظر رفته شد و متعاقباً در ماده 39 منشور سازمان ملل به عنوان یک چالش بهداشت عمومی و یک تهدید برای صلح و امنیت جهانی تعیین گردید. این متن به طور خلاصه پاسخ شورای امنیت در مورد شیوع ابولا را مورد بررسی قرار داده و به این موضوع می پردازد که آیا ممکن است پاسخ قابل مقایسه ای برای بحران فعلی کویید 19 مورد توجه قرار گیرد. بنابراین ابتدا عوامل تعیین شده از سوی شورای امنیت درباره شیوع ابولا به عنوان تهدید برای صلح و امنیت جهانی مورد ارزیابی قرار می گیرد؛ دوم، آیا عوامل تعیین شده منتسب به شیوع ابولا به عنوان تهدید امنیت و صلح جهانی با شیوع کرونا ویروس قابل مقایسه است یا خیر، مورد بررسی قرار می گیرد؛ و سوم برخی از جنبه¬های حقوقی مربوط به عوامل تعیین شده شامل اثرات بالقوه تبیین می شود.
شیوع ابولا به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین الملل
شیوع ابولا از دسامبر سال 2013 در گینه آغاز شد و به سرعت در کشورهای همسایه لیبریا و سیرالئون گسترش یافت. در طی دو سال ، حدود 28600 مبتلا و بیش از 11000 نفر فوتی گزارش شد. در تلاش بی سابقه ای برای مهار و ریشه کن کردن عفونت، شورای امنیت در تاریخ 18 سپتامبر 2014 یک جلسه اضطراری برگزار کرد تا به این موضوع بپردازد (S/PV.7268). در این جلسه فرانسه در بیانیه ای، ضمن ابراز احساسات پیشنهاد کرد که به دلیل گسترش سریع و میزان بالای مرگ و میر طی بررسی کشورهای عضو، شیوع این بیماری به عنوان یک تهدید بین المللی مطرح شود. استرالیا نیز به صراحت به این واقعیت اشاره کرده است که «عفونت ها و مرگ و میرها به صورت نمایی تکثیر می شوند و هر سه هفته دو برابر می شوند». همچنین سایر کشورهای عضو بر تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شیوع این بیماری در منطقه غرب آفریقا تأکید کردند. تأکید بر تهدیدات و تعارضات برای ایجاد صلح پس از درگیری در منطقه نیز مورد تأکید قرار گرفت. اجماع گسترده برای مقابله با این شیوع منجر به تصویب یکدست قطعنامه 2177 (2014) شد که توسط 130 کشور حمایت شده است. در نتیجه ، قطعنامه 2177 (2015) تعیین کرد که: «میزان بی سابقه شیوع ابولا در آفریقا تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی است».
بنابراین به نظر می رسد که تعیین شیوع ابولا به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی ، ترکیبی از موضوعات را در نظر گرفته است که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ناتوانی سیستم های مراقبت بهداشت داخلی جهت پاسخ به آن.
- اثرات منفی بر شرایط اقتصادی و اجتماعی منطقه
- تهدیدهای تحمیل شده جهت تعارضات برای ایجاد صلح در غرب آفریقا
کویید 19 چه میزان با ابولا قابل مقایسه است؟
تعیین شیوع ابولا به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی ممکن است از چند جنبه مختلف با شیوع فعلی COVID-19 قابل مقایسه باشد. اول، باید توجه داشت كه اقدامات انجام شده توسط مقامات چینی در مورد هر دو شامل مهار عفونت و درمان افراد آلوده به ویروس بی سابقه بوده است. قرنطینه ووهان به همراه چند شهر بزرگ دیگر، رکورد بزرگترین قرنطینه تاریخ بشر را ثبت کرده است. محدودیت های اضافی در مسافرت و ساخت بیمارستان-های مخصوص کرونا از جمله واکنش های سریع و بسیار تهاجمی تر را نسبت به آنچه در واکنش اولیه به شیوع ابولا مشاهده شد، نشان می دهد. از یک سو، بر خلاف شیوع فعلی، سازمان بهداشت جهانی تا حدود هشت ماه پس از اولین موارد گزارش شده از ابولا، وضعیت اضطراری بهداشت عمومی را اعلام نکرد. از طرف دیگر، بر خلاف شیوع ابولا، یک وضعیت پس از درگیری در شیوع فعلی است، حداقل در جایی که ویروس قبلاً به آن سرایت کرده باشد وجود ندارد. نگرانی درباره ثبات اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی همچنان به قوت خود باقی است.
اما برخلاف تصورات فوق ، گسترش COVID-19 در مقایسه با آن از ابولا به درستی نشان می¬دهد كه عاملی برای حمایت از این ویروس به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی مطرح است؛ چراکه ابولا در طی دو سال حدود 28000 نفر را آلوده کرده است اما COVID-19 در کمتر از دو ماه به این تعداد رسیده است و در واقع نزدیک به هفت برابر تعداد عفونت¬های ابولا است. علیرغم میزان مرگ و میر کم و به مراتب پایین تر در مقایسه با ابولا و سارس، تعداد بالای این عفونت ممکن است منجر به تعداد بالایی از مرگ و میرهای نهایی شود. علاوه بر این، شیوع ابولا بیشتر در غرب آفریقا تعریف شده است در حالی که COVID-19 در حال حاضر در بیش از 155 کشور و سرزمین در شش قاره گسترش یافته است. ظهور ویروس در آفریقا همچنین ممکن است حاکی از وجود مقداری از زمان باشد تا اینکه در واقع پیامدهای بالقوه ای را برای کشورهایی که هنوز درگیر جنگ با شرایط پس از درگیری هستند- به ویژه در منطقه آفریقای غربی - تحمل کند. علاوه بر این، شایان ذکر است که شورای صلح و امنیت اتحادیه آفریقا در جلسه 910 ام خود در 20 فوریه، با ابراز نگرانی شدید از وقوع این بیماری ، افزود: «این ویرووس می تواند تهدیدی برای صلح و امنیت در قاره باشد».
تعیین کویید 19 به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی، چه اثراتی دارد؟
تقریباً مانند شیوع بیماری ابولا ، تعیین COVID-19 به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی می تواند منافع متقابلی را برای کشورهای درگیر با این ویروس که به دنبال جلوگیری و مهار آن هستند، ایجاد کند. از سویی، تماس شورای امنیت با کشورهای عضو برای کمک به مناطق آسیب دیده ممکن است در صورت نیاز به بودجه و تهیه اقدامات اضافی نتایج مطلوبی منجر شود نظیر آنچه که در قطعنامه 2177 (2014) در حین شیوع ابولا از سوی شورای امنیت مورد تأکید قرار گرفت:
• تأمین منابع و کمک های فوری، از جمله کمک های پزشکی قابل استقرار، خدمات آزمایشگاهی، خدمات بالینی اختصاصی و تخصص فنی
• بسیج امکانات سازمان های بین المللی (AU ، ECOWAS و اتحادیه اروپا) برای اطمینان از تشخیص سریع، آموزش کارکنان مراقبت های بهداشتی و کمک های هماهنگ شده
از سوی دیگر ، در نظر گرفتن مسئله COVID-19 و تعیین آن به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی می تواند انزوای فزاینده نسبت به چین و همچنین چندین کشور دیگر را که با این شیوع برخورد کرده اند، کاهش دهد. این مورد با فراخوان شورای امنیت در قطعنامه 2177 (2014) صورت گرفت زیرا كشورهای عضو می خواستند «محدودیت های عمومی مسافرت و مرزها را برطرف كنند» تا آن حد كه این محدودیتها باعث تضعیف تلاشها برای پاسخ به شیوع شد. بنابراین تا آنجا که این احتمال وجود دارد شیوع کویید 19 به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی است، نیاز است تا مقاومت بالقوه از سوی چین را در نظر گرفت. با توجه به پیامدهای تعیین شیوع کویید 19 به عنوان تهدید جهانی، ممکن است چین مایل به اجازه تعیین کویید 19 به عنوان تهدید جهانی از سوی شورای امنیت نباشد.
نتیجه و برداشت
آنچه مشخص است، دیدگاه و واکنش شورای امنیت درباره کویید 19 هنوز مشخص و قطعی نیست. در نشست خبری 3 فوریه، رئیس دوره ای شورای امنیت (مارک بیکستین از بلژیک) اظهار داشت که تا کنون، هیچ یک از کشورهای عضو درخواست بحث در مورد مسئله COVID-19 نکرده اند و فقط در صورت ایجاد تهدید برای صلح و امنیت بین المللی در مورد آن بحث خواهد شد.
بیانات مشابهی توسط نماینده دائم چین در شورای امنیت (ژانگ جون) که ریاست آن را برای ماه مارس به عهده گرفت، به اشتراک گذاشته شده و نشان می دهد که هیچ برنامه ای برای مطرح کردن این موضوع وجود ندارد. با توجه به شرایط نگران کننده ای که شیوع کویید 19 دارد، ممکن است این سؤال را پرسید شود که چه زمانی باید این ویروس به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی تعیین شود. قطعنامه 2177 (2014) زمینه اقدام شورای امنیت را در مورد بحرانهای بهداشت عمومی و به ویژه تهدیدهای ناشی از بیماریهای عفونی ایجاد و در مقدمه قطعنامه به این نکته تأکید کرده است که «کنترل شیوع بیماری های عفونی نیازمند اقدامات فوری و همکاری های ملی، منطقه ای و بین المللی است».
شورای امنیت باید پیرامون اهمیت و در پی آن، تعیین کویید 19 به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی و فراخوان طیفی از اقدامات تصمیم بگیرد. این احتمال وجود دارد که در این مورد نیز اقدامات خود را در مورد شیوع ابولا تکرار کند. بدین ترتیب و مطابق با فراخوان سازمان بهداشت جهانی، اقدامات اولیه ممکن است شامل فراخواندن ایالات برای اجرای مکانیسم های تشخیص سریع، جداسازی موارد مشکوک، افزایش ظرفیت درمان موارد و تقویت سیستم های مراقبت های بهداشتی عمومی باشد. اقدامات ثانویه ممکن است شامل فراخواندن دولتها برای کاهش اثرات اجتماعی و اقتصادی ویروس باشد که قبلاً پیامدهای جدی بر اقتصادهای جهانی داشته است. علاوه بر این، شورای امنیت ممکن است با توجه به افزایش محدودیت های مسافرتی در سطح جهان، خواستار رفع تحریم های مسافرتی ای شود که مانع تلاش ها در مبارزه با COVID-19 شده است. در عین حال، این شورا ممکن است ستایش و تمجید از اقدامات داخلی از قبیل بستن قفل ملی و به ویژه تلاش های روزافزون کارکنان مراقبت های بهداشتی برای مقابله با شیوع ویروس را انتخاب کند. سرانجام، با توجه به روند گسترده ای كه در مورد COVID-19 رخ می دهد، شورای امنیت ممكن است از كشورها بخواهد تا اطلاعات و ارتباطات مؤثر، قابل اعتماد و به موقع را برای عموم در مورد COVID-19 تضمین كنند. شایان ذکر است که نشست های شورای امنیت از16 مارس به دلیل شیوع و بحران کویید 19 برگزار نشده است. این که آیا این فرصتی برای بحث مجازی شورای امنیت در مورد موضوعات جهانی از جمله شیوع COVID-19 و حتی احتمال تصویب قطعنامه در یک نشست مجازی است، هنوز دیده نشده است.
با این وجود و با در نظر گرفتن موارد فوق می توان یادآور شد كه ظهور بیماریهای عفونی به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی قبلاً در سال 2005 توسط دبیر كل سازمان ملل در گزارش خود با عنوان "در آزادی بزرگتر" مورد اشاره قرار گرفته بود. در آن گزارش ، كوفی عنان، دبیر كل پیشین سازمان ملل متحد تأکید كرد كه: «تهدیدهای صلح و امنیت در قرن 21 به جنگ ها و تعارضات بین المللی، خشونت های مدنی و داخلی، جرایم سازمان یافته، تروریسم و سلاح های کشتار جمعی محدود نمی شود. تهدیدهایی مانند فقر، بیماری های عفونی کُشنده و تخریب محیط زیست نیز می تواند به همان اندازه پیامدهای فاجعه باری داشته باشد».
ترجمه: مهران مهدی زاده