267
16 بهمن, 1397
کشاورزی و منابع طبیعی تصویر جدیدی به اشتراک گذاشته
16 بهمن, 1397 11:44 قبل از ظهر
صاحبنظران کسب و کار را به انواع مختلفی تقسیم بندی نموده اند که کسب و کار خانگی یکی از انواع آن به شمار می رود. کسب و کار خانگی به عنوان یکی از انواع رایج کسب و کارها در کشورهای مختلف دنیا از رواج و اه...صاحبنظران کسب و کار را به انواع مختلفی تقسیم بندی نموده اند که کسب و کار خانگی یکی از انواع آن به شمار می رود. کسب و کار خانگی به عنوان یکی از انواع رایج کسب و کارها در کشورهای مختلف دنیا از رواج و اهمیت فزاینده ای برخوردار است و تاکنون محققان بسیاری در کشورهای مختلف جهان مسائل و مباحث مربوط به کسب و کارهای خانگی را مورد مطالعه قرار داده و تحقیقات فراوانی را در این خصوص انجام داده اند.
کسب و کارهای خانگی یکی از انواع رایج کسب و کارها در ایران می باشد که علیرغم قدمت، ریشه دار و فراگیر بودن آن به دلیل عدم شناخت ماهیت و اهمیت آن، توجه کمتری بدان شده است. از این رو این کتاب می کوشد تا ضمن بیان مفاهیم، تعاریف و کلیات مرتبط با مشاغل خانگی، مستندات قانونی آن را تشریح نموده و با معرفی رشته های مجاز مشاغل خانگی مرتبط با دستگاه های اجرایی نظیر صنعت، معدن و تجارت، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، جهاد کشاورزی و فرهنگ و ارشاد اسلامی و اطلاعات تفصیلی آن، شیوه نامه کاربردی ثبت نام متقاضیان راه اندازی کسب و کارهای خانگی را به زبان ساده تشریح نماید به گونه ای که هر یک از متقاضیان کسب مجوز مشاغل خانگی بتوانند با بهره گیری از آن نسبت به ثبت نام، درخواست مجوز و پیگیری آن تا حصول نتیجه اقدام نمایند. همچنین با توجه به اهمیت تدوین طرح کسب و کار، این موضوع نیز در یکی از فصول کتاب به صورت مجزا و ویژه مشاغل خانگی مطرح گردیده تا افراد بتوانند با درک مفاهیم و اجزاء طرح کسب و کار نسبت به تکمیل بخش مربوطه در سامانه اقدام نمایند.
امید است مطالعه این کتاب بتواند نیاز علاقه مندان تأسیس، راه اندازی و توسعه کسب و کارها و مشاغل خانگی را برآورده نماید.
کسب و کارهای خانگی یکی از انواع رایج کسب و کارها در ایران می باشد که علیرغم قدمت، ریشه دار و فراگیر بودن آن به دلیل عدم شناخت ماهیت و اهمیت آن، توجه کمتری بدان شده است. از این رو این کتاب می کوشد تا ضمن بیان مفاهیم، تعاریف و کلیات مرتبط با مشاغل خانگی، مستندات قانونی آن را تشریح نموده و با معرفی رشته های مجاز مشاغل خانگی مرتبط با دستگاه های اجرایی نظیر صنعت، معدن و تجارت، میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، جهاد کشاورزی و فرهنگ و ارشاد اسلامی و اطلاعات تفصیلی آن، شیوه نامه کاربردی ثبت نام متقاضیان راه اندازی کسب و کارهای خانگی را به زبان ساده تشریح نماید به گونه ای که هر یک از متقاضیان کسب مجوز مشاغل خانگی بتوانند با بهره گیری از آن نسبت به ثبت نام، درخواست مجوز و پیگیری آن تا حصول نتیجه اقدام نمایند. همچنین با توجه به اهمیت تدوین طرح کسب و کار، این موضوع نیز در یکی از فصول کتاب به صورت مجزا و ویژه مشاغل خانگی مطرح گردیده تا افراد بتوانند با درک مفاهیم و اجزاء طرح کسب و کار نسبت به تکمیل بخش مربوطه در سامانه اقدام نمایند.
امید است مطالعه این کتاب بتواند نیاز علاقه مندان تأسیس، راه اندازی و توسعه کسب و کارها و مشاغل خانگی را برآورده نماید.
- به اشتراک بگذار
4
کسانی که این را می پسندند
242
14 شهریور, 1396
بابک شعبان نژاد گیلاکجانی
14 شهریور, 1396 11:14 قبل از ظهر
همایش ملی بررسی راهکارهای مدیریت توسعه کارآفرینی روستایی در ایران
240
28 مرداد, 1396
بابک شعبان نژاد گیلاکجانی
28 مرداد, 1396 9:45 قبل از ظهر
مهر تایید دیوان محاسبات کشور بر رتبه بندی نظام مهندسی کشاورزی
به گزارش روابط عمومی سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، با گذشت یک سال از پیگیری مستمر سازمان برای اجرای قانون و الزام دستگاهها...مهر تایید دیوان محاسبات کشور بر رتبه بندی نظام مهندسی کشاورزی
به گزارش روابط عمومی سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، با گذشت یک سال از پیگیری مستمر سازمان برای اجرای قانون و الزام دستگاههای اجرایی برای ملاک عمل قرار دادن رتبه بندی سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی در انعقاد قرارداد و ارجاع کارهای دولتی، دیوان محاسبات کشور طی نامه ای این موضوع را تایید کرد.
در این نامه آمده است: احتراماً، بازگشت به نامه شماره 95/3606/س/ن مورخ 08/10/95 در رابطه با رتبه بندی مراکز مذکور در ماده (2) قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و اختلاف حادث شده با سازمان برنامه و بودجه کشور در تعیین مرجع تشخیص صلاحیت و صدور گواهی رتبه بندی شرکت های پیمانکاری و مشاور در حوزه کشاورزی، به استحضار می رساند: حکم تبصره (6) ماده (2) قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی در مقایسه با احکام بند (الف) ماده (215) و جزء (1) بند (ل) ماده (224) قانون برنامه پنجم توسعه ( به ترتیب تنفیذ شده در بند (الف) ماده (23) و جزء(1) بند(ط) ماده (28) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) )، حکم خاص محسوب می گردد. بنابراین با توجه به تصریح تبصره (6) ماده (2) قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و آیین نامه اجرائی آن ( تصویب نامه شماره 189219/ت 46997 ه مورخ 28/09/1391)، در انعقاد قرارداد و ارجاع کارهای دولتی به مراکز موضوع ماده مذکور، رتبه بندی سازمانهای نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و نظام دامپزشکی، ملاک عمل می باشد.
در بخش دیگری از نامه آمده است: مطابق مفاد ماده (2) قانون تأسیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی جمهوری اسلامی ایران مصوب 03/04/1380، سازمان مذکور، سازمانی غیر دولتی با استقلال مالی و شخصیت حقوقی مستقل بوده و به تبع آن از مصادیق دستگاه های اجرایی موضوع مصوبه شماره 212767/ت 37550 ک مورخ 27/12/1386 ( آیین نامه چگونگی رفع اختلاف بین دستگاه های اجرایی از طریق ساز و کارهای داخلی قوه مجریه مصوب 30/10/1386 که در اجرای اصول 134 و 138 قانون اساسی صادر شده) محسوب نمی شود. لذا به منظور اصلاح رویه می بایست مراتب به نحو مقتضی از طریق مراجع ذیصلاح ( دیوان عدالت اداری) مورد پیگیری واقع گردد.
برچسب اخبار: #رتبه بندی کشاورزی
به گزارش روابط عمومی سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، با گذشت یک سال از پیگیری مستمر سازمان برای اجرای قانون و الزام دستگاهها...مهر تایید دیوان محاسبات کشور بر رتبه بندی نظام مهندسی کشاورزی
به گزارش روابط عمومی سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، با گذشت یک سال از پیگیری مستمر سازمان برای اجرای قانون و الزام دستگاههای اجرایی برای ملاک عمل قرار دادن رتبه بندی سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی در انعقاد قرارداد و ارجاع کارهای دولتی، دیوان محاسبات کشور طی نامه ای این موضوع را تایید کرد.
در این نامه آمده است: احتراماً، بازگشت به نامه شماره 95/3606/س/ن مورخ 08/10/95 در رابطه با رتبه بندی مراکز مذکور در ماده (2) قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و اختلاف حادث شده با سازمان برنامه و بودجه کشور در تعیین مرجع تشخیص صلاحیت و صدور گواهی رتبه بندی شرکت های پیمانکاری و مشاور در حوزه کشاورزی، به استحضار می رساند: حکم تبصره (6) ماده (2) قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی در مقایسه با احکام بند (الف) ماده (215) و جزء (1) بند (ل) ماده (224) قانون برنامه پنجم توسعه ( به ترتیب تنفیذ شده در بند (الف) ماده (23) و جزء(1) بند(ط) ماده (28) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2) )، حکم خاص محسوب می گردد. بنابراین با توجه به تصریح تبصره (6) ماده (2) قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی و آیین نامه اجرائی آن ( تصویب نامه شماره 189219/ت 46997 ه مورخ 28/09/1391)، در انعقاد قرارداد و ارجاع کارهای دولتی به مراکز موضوع ماده مذکور، رتبه بندی سازمانهای نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و نظام دامپزشکی، ملاک عمل می باشد.
در بخش دیگری از نامه آمده است: مطابق مفاد ماده (2) قانون تأسیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی جمهوری اسلامی ایران مصوب 03/04/1380، سازمان مذکور، سازمانی غیر دولتی با استقلال مالی و شخصیت حقوقی مستقل بوده و به تبع آن از مصادیق دستگاه های اجرایی موضوع مصوبه شماره 212767/ت 37550 ک مورخ 27/12/1386 ( آیین نامه چگونگی رفع اختلاف بین دستگاه های اجرایی از طریق ساز و کارهای داخلی قوه مجریه مصوب 30/10/1386 که در اجرای اصول 134 و 138 قانون اساسی صادر شده) محسوب نمی شود. لذا به منظور اصلاح رویه می بایست مراتب به نحو مقتضی از طریق مراجع ذیصلاح ( دیوان عدالت اداری) مورد پیگیری واقع گردد.
برچسب اخبار: #رتبه بندی کشاورزی
238
28 مرداد, 1396
کشاورزی و منابع طبیعی
28 مرداد, 1396 9:31 قبل از ظهر
راهبردهای توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران
کشاورزی ارگانيک بر پايه اصول خاصي بنا نهاده شده است که آشنايي با اين اصول جهت درک بهتر کشاورزي ارگانيک ضروري است اين اصول اساس رشد و توسعه کشاورزي ارگانيک را فر...راهبردهای توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران
کشاورزی ارگانيک بر پايه اصول خاصي بنا نهاده شده است که آشنايي با اين اصول جهت درک بهتر کشاورزي ارگانيک ضروري است اين اصول اساس رشد و توسعه کشاورزي ارگانيک را فراهم نمودهاند و باعث بهبود و ارتقای جهانی کشاورزي شده‌اند. به دليل نياز روزانه مردم به تغذيه، کشاورزي از مهمترين و بيشترين فعاليتهاي بشر از ابتدا تا به حال و در آينده خواهد بود. بکارگیری این اصول در کشاورزی به داشتن احساس مسئوليت گسترده در حمايت از خاک، آب، گياهان و حيوانات و دستورالعملهای توليد، فرآوری و توزيع غذا و ساير کالاها بستگی دارد.
کشاورزی ارگانيک بر پايه اصول خاصي بنا نهاده شده است که آشنايي با اين اصول جهت درک بهتر کشاورزي ارگانيک ضروري است اين اصول اساس رشد و توسعه کشاورزي ارگانيک را فراهم نمودهاند و باعث بهبود و ارتقای جهانی کشاورزي شده‌اند. به دليل نياز روزانه مردم به تغذيه، کشاورزي از مهمترين و بيشترين فعاليتهاي بشر از ابتدا تا به حال و در آينده خواهد بود. بکارگیری این اصول در کشاورزی به داشتن احساس مسئوليت گسترده در حمايت از خاک، آب، گياهان و حيوانات و دستورالعملهای توليد، فرآوری و توزيع غذا و ساير کالاها بستگی دارد. اعتقاد به اينکه زندگیهای انسانی وابستگی شديدی به پويايی باغات دارند و آنها ميراثي ارزشمند براي نسلهاي آينده هستند. اصول کشاورزی ارگانيک براي کليه حرکات ارگانيک در جهان و در تمام جهات سودمند میباشد و توسعه، پيشرفت و هدايت کليه برنامهها و استانداردها و در عین حال، هماهنگي را در عرصه جهان باعث شده است.
اصل سلامت
اصل اکولوژی
اصل انصاف و عدالت
اصل مراقبت
هريک از اصول فوق در ادامه توضيح داده می‌شود اين اصول تماماً سودمند هستند و با اصول اخلاقي و روح عمل آميخته هستند.
اصل سلامت
کشاورزي ارگانيک سلامت خاکها، گياهان، حيوانات، انسانها و کره زمين را که هيچ يک از ديگري مجزا و مستقل نيست را باید حفظ و افزايش دهد. اين اصل خاطر نشان میسازد که سلامت افراد و جوامع انسانی از سلامت اکوسيستم مجزا نبوده و خاکهاي سالم، محصولات سالم و حيوانات و انسانهای سالم را بوجود میآورند. سلامت به معنی راستی و درستی در کليه سيستمهای زندگی است و فقط به نبودن بيماریها نيست بلکه نگهداری فيزيکی و عقلانی جامعه و اکولوژی را نیز شامل می‌شود. مصونيت، ارتقاء و پيشرفت، تهذيب اخلاق از صفات کليدی و اختصاصی سلامت هستند. نقش کشاورزي ارگانيک چه در کشاورزي و چه در فرآوری و چه در توزيع يا مصرف، پايداری و افزايش سلامت اکوسيستمها و ارگانيسمها از کوچکترين مخلوقات در خاک تا انسان میباشد. کشاورزی ارگانيک در نظر دارد با توليد با کيفيت بالا و غذای مغذی به کاهش مراقبتهای رفاهی و سلامتی کمک نمايد. از سوی ديگر باید از کاربرد کودها، آفتکشها، داروهای حيوانی و افزودنیهای غذايی که ممکن است تأثيرات زيانباری به سلامت داشته باشد پرهيز شود.
اصل اکولوژی
کشاورزي ارگانيک باید براساس سيستم ها و سيکل هاي اکولوژيکي، کار با آنها، رقابت آنها و کمک به پايداري آنها بنيان گذاشته شود. ريشه هاي اين اصل کشاورزي ارگانيک درون سيستم هاي زنده و پویا اکولوژيکي، قرار دارد و نشان دهنده اين است که توليد بر اساس چرخه ها و پروسه هاي اکولوژيکي می باشد..موادغذايي و رفاه داخل اکولوژي و محيط خاص آن توليد فراهم می گردد. براي مثال در توليد محصولات زراعی و باغی در خاک زنده، حيوانات در اکوسيستم کشاورزي، ماهي ها و ارگانيسم هاي آبزي در محيط آبي مد نظر است. در کشاورزي ارگانيک، چراگاه ها و سيستم هاي برداشت از منابع وحشي(طبيعي) باید متناسب با بالانس هاي اکولوژيکي و سيکل های طبيعي باشد. مديريت ارگانيک باید با شرايط محلي مانند اکولوژي و فرهنگ تنظيم گردد.عوامل و نهاده ها باید بوسيله استفاده مجدد(بازيافت)،بازچرخ مواد،مديرت مناسب مواد و انرژي کاهش يابد و ارتقاء کيفيت محيط و کاهش فشار بر منابع در دستور کار قرار گيرد. کشاورزي ارگانيک باید در ميان برنامه هاي نظام کشاورزي به تعادل و بالانس اکولوژيکي ،استقرار طبيعت حفظ تنوع ژنتيکي و کشاورزي توجه نمايد. کساني که محصولات کشاورزي ارگانيکي را توليد، فراوري، تجارت و يا مصرف مي نمايند باید از محيط عمومي شامل باغ ها ،کليماها،مکان هاي طبيعي، زيستگاه هاو آب و هوا حمايت نمايند و به آنها سود برسانند.
اصل انصاف و عدالت
کشاورزي ارگانيک بايد با توجه به فرصت ها و قابليت هاي زندگي و محيط هاي عمومي اطمينان از انصاف را ايجاد نمايد. انصاف بوسيله عدالت، ، احترام، رعايت و ملاحظات تقسيمات جهان، ارتباطات بين انساني تا وابستگي هاي ديگر زندگي هاي آفريده شده را شامل شود. تاکيدات اين اصل بر اين است که آنهايي که درگير کشاورزي ارگانيک شده اند باید روابط انساني را به طريقي هدايت نمايند که در تمام سطوح از رعايت عدالت و انصاف براي تمام اعضاء دست اندرکار، کشاورزان، کارگرها، فراوري کنندگان، تجار و مصرف کنندگان اطمينان حاصل نمايند. کشاورزي ارگانيک باید براي هر شخصي که درگير آن مي شود کيفيت خوبي از زندگي را ايجاد نمايد و به کاهش تنگدستي و فقر و حاکميت غذاي سالم کمک نمايد. اين اهداف به منظور توليد و عرضه شايسته مواد غذايي و ساير محصولات با کيفيت بالا است. اين اصل بيان مي نمايد که حيوانات بايد در طول زندگي با شرايطي که مطابق با فيزيولوژي و رفتارهاي طبيعي و رفاه آنهاست پرورش يابند. منابع طبيعي و محيطي که براي توليد مورد استفاده قرار مي گيرند باید از لحاظ اکولوژيکي و اجتماعي مديريت شده باشند تا در مقابل نسل های آينده حفظ شود.
اصل مراقبت
کشاورزي ارگانيک باید به صورت پيشگيرانه و مسولانه به منظور حمايت از سلامت و آسايش نسل هاي بعد و محيط مديريت شود. کشاورزي ارگانيک سيستم پايدار و زنده اي است که به شرايط و تقاضاهاي داخلي و خارجي پاسخ مي دهد. مشاغل مرتبط با کشاورزي ارگانيک ارتقاء کارايي و افزايش سودمندي را در پي خواهند داشت که البته نبايد سلامتي و رفاه را به خطر بيندازد. در نتيجه تکنولوژيهاي جديد و متد هاي موجود باید مورد ارزيابي و بازنگري قرار گیرند.اطلاعات و مفاهيم اکوسيستم و کشاورزي باید تحت مراقبت قرار گيرد تا از ارائه مفاهيم معيوب و ناقص جلوگيري شود. اقدامات پيشگيرانه و ضمانت(گواهی کردن) به عنوان کليد مرتبط با توسعه و تکنولوژي در اين اصل کشاورزي ارگانيک برگزيده شده اند. علوم متنوعي براي اطمينان از سلامتي و درستي کشاورزي و اکولوژي مورد نياز است و البته دانش علمي به تنهايي کافي نيست. تجربه عملي،تجميع افکار، سنتهاي ملي و دانش بومي براي آزمايش و ارائه راه حل پيشنهادي صحيح نيز، ضروري است. کشاورزي ارگانيک باید از اظهار بدون دليل خطرات تکنولوژي هاي مناسب و مورد قبول ممانعت نمايد.تصميمات باید ارزش ها و تمام نيازهاي فردي که تحت تاثير آن است را به صورت شفاف و مشترک نشان دهد.
راهبرد توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران
يكي از بزرگترين چالش هاي روبروي جامعه بشري ، در دهه های اخیر ،مسئله امنيت و سلامت غذا ی جميعت رو به افزایش دنیا است. بحران جمعیت از یک طرف و محدوديت منابع اوليه تولید از طرف دیگر ،باعث حركت کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی صنعتي و تكنولوژي با عنوان انقلاب سبز کشاورزی در دهه پنجاه میلادی گردید. انقلاب سبز در کشاورزی با ورود تکنولوري هایی نظیر نهاده هاي شيميايي ، ارقام پر بازده ، روشهاي نوين آبياري و ماشين آلات جديد و غیره همراه گرديد. اهداف مورد انتظار از انقلاب سبز ، تولید بالای محصولات کشاورزی با هدف تامین غذای مردم دنیا بود. اما تنها کمتر از دو دهه از ورود نهاده های شیمیایی در فرایند تولید محصولات کشاورزی ،به دلیل كاربرد بی رویه و نامناسب نهاده های شیمیایی و برخی تکنولوري های دیگر ، فرايند توليد با مشكلات و بحرانهای جدیدی مواجه شد که تبعات آن خيلي بيشتر و حادتر از شرايط عدم دسترسي به تكنولوژي بوده است . در حال حاضر مخاطرات و بحرانهای حاصل از ورود نهاده های شیمیایی به بخش کشاورزی علاوه بر سلامت تولید ،کمیت و میزان تولید را نیز با مشكل مواجه کرده است .بروز این مشكلات سبب شد که در دهه های اخیر به ویژه از دهه هشتاد ،حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک مورد توجه قرار بگیرد و تحقیقات متخصصان کشاورزی متوجه این فرایند گردد . بحرانهای ناشی از مصرف بی رویه نهاده های شیمیایی ، در دهه های اخیر ،مسایل و مخاطرات فراوانی را همراه داشته است. هر ساله علیرغم مصرف سموم و مواد شیمیایی در کشاورزی نه تنها خسارت ها کمتر نشده بلكه سطوح آلودگی افزایش یافته و فرایند تولید با مشكل روبرو شده است . علاوه بر مسائل و بحران هايي نظير ظهور آفات و امراض جديد ،مقاوم شدن بیش از ششصد گونه آفات ،بیماری و علف هرز ، مسمومیت ها ، تخریب و فرسایش های شیمیایی شدید خاک ، تهدید سلامت انسان، بروز بیماری های پوستی ، سرطان ها ،مسمومیتهای منجر به مرگ ،بیماری های مزمن ، تخریب محیط زیست و کشت بوم های طبیعی ، بر هم خوردن تعادل های طبیعی ،كميت توليد نیز با بحران مواجه نموده است این شرایط نشان می دهد که بر خلاف برنامه های که نشان از امنیت تولید بعد از ورود تکنولوري به کشاورزی داشت، اصلی تر ين هدف آن یعنی تولید کافی غذا نیز به خطر افتاده و باعث شده که در دهه های اخير امنيت و سلامت غذا در قالب پروتکل ها و قرارد های بین الملی مورد توجه قرار گرفته و محدودیت هایی از طریق ایجاد استاندارد ها و مقررات بین الملي در تجارت محصولات کشاورزی ایجاد گردد . اما در این میان جبهه جدیدی متشكل از حامیان کشاورزی مدرن قرار دارند که راه رسیدن به کشاورزی پایدار و فرار از مواد شیمیایی را کشاورزی مدرن می دانند. آنها در مقالات علمی و از طریق رسانه های مختلف عنوان می کنند که کشاورزی ارگانیک پايدار نيست و تولیدات آن به مراتب از کشاورزی مدرن پایین تر است و از این طریق فشار را برای کار برد محصولات ترا ريخته ،هورمونهای رشد ،آنتی بیو تیکهای خوراکی دام ،اشعه دادن و پرتو افکني و مواد سنتز شده را افزایش داده و کاربردآن را به جای استفاده از مواد شیمیایی که مخاطرات آنرا پذیرفته اند، توجیه می نمايند .بنابر این ملاحظه می شود که در فرایند توسعه کشاورزی ارگانیک چالش های متنوعی مطرح می شود که از جمله آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
چالش اول : با توجه به این که استراتژی اصلی در کشاورزی ، افزایش کمی تولید و خودکفایی در است ،آیا کشاورزی ارگانیک قادر به تامین غذای کافی و تولید بالا ی محصولات می باشد؟
چالش دوم : تحلیل اقتصادی و هزینه و فایده حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک در کشاورزی ایران چگونه خواهد بود ؟
چالش سوم : سیستم متعارف انتقال یافته های تحقیقاتی در کشور کار آیی مناسب را برای عملیاتی کردن کشاورزی ارگانیک دارا می باشد؟ چالش چهارم : زیر ساختارها و شاخص های پایه توسعه کشاورزی شامل آب ، خاک ، اقلیم ،نیروی انسانی و با توجه به این که کشاورزی در ایران مبتنی بر تولید روستایی در بیش از 70000روستاست .یعنی بالغ بر 80 درصد از تولیدات کشاورزی ایران در فعالیت بهره برداران روستایی ایران شكل می گیرد ، شرایط اقلیمی ایران که میانگین بارندگی در آن 33% میانگین بارندگی جهانی و 50% میانگین بارندگی آسياست ميانگين تبخیر آب سه برابر میانگین تبخیر جهانی است ،متوسط بارندگی یک سوم میانگین دنیا یعنی 250میلی لیتر است و سالانه حدود 90میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می شود .که این مقدار 30در صد بالاتر از استاندارد جهانی است و هدر رفت حدود 70 درصد از آب مصرفی در کشاورزی کشور و.... تا چه حد توسعه کشاورزی ارگانیک در کشور را ممکن می سازد .اما بررسی مستندات و مطالعات انجام شده در دنیا نشان می دهد که موارد ارایه شده فوق به هیچ وجه مانع توسعه کشاورزی ارگانیک نیستند و بر خلاف اظهار نظر طرفداران نظریات فوق کشاورزی ارگانیک بسیار ساده و با تکنیک های آسان در هر شرایطی با کمترین ریسکی با شاخص افزایش تولیدات ،کاهش هزینه ها و سلامت محصولات تولیدی قابل اجرا می باشد .بهترین سند برای این ادعا ، مطالعه و بررسی موضوع در کشور ها و مناطقی است که این فرایند اتفاق افتاده است .مطالعات انجام شده نشان می دهد بر خلاف دید گاه هاي فوق به طور حتم کشاورزی ارگانیک با تکنیک ساده در حال افزایش محصول در بیشتر نقاط جهان می باشد که در بیشتر موارد تا بالای 80 درصد با موفقیت همراه بوده است . است ( New Scientist/2001) .آمار اخیر در 20 کشور جهان در 5تا10 سال گذشته حتی در مناطق دور دست و فقیر از نظر منابع طبیعی نشان از افزایش تولید محصول و کاهش هزینه های تولید در کنار سلامت محصولات تولید شده به روش ارگانیک می دهد (J.Pretty).
.موارد عینی فوق که نه در مساحتهای کوچک بلكه در سطح و تعداد بهره بردار زیاد و در مناطق مختلف شروع و در حال پیاده سازی است نشان میدهد که عملیاتی کردن کشاورزی ارگانیک نه تنها امکان پذیر است بلكه با افزایش کمی تولید و کاهش هزینه ها ی تولید همراه است . در بررسی اثر گذاری زیر ساختار ها در توسعه کشاورزی پایدار ، سند قابل ارایه ، در واقع همان نکته کلیدی موجود در مفاهیم کشاورزی ارگانیک است که عنوان می کند ، توسعه کشاورزی ارگانیک بر اساس انطباق با شرایط موجود است نه تغيير ساختار . یعنی ساختار موجود مانعی بر سر راه توسعه پایدار کشاورزی نیست بلكه فرایند برنامه ریزی خاص و ديناميكي را می طلبد تا بدون دست کاري ساختار موجود ، فرايند کشاورزي ارگانیک و کشاورزی پایدار را عملياتي نماید. در خصوص کار آیی فرایند انتقال یافته های تحقیقاتی و مکانیسم تحقیق ، ترویج و آموزش، مطمئنا سیستم متعارف موجود به هیچ وجه جوابگوی عملیاتی کردن نظام ارگانیک در سطح جوامع محلی و بهره برداران نخواهد بود و جهت برقراري و توسعه مديريت جامع توسعه کشاورزی ارگانیک این سیستم نيازمند بازنگري، تحول ،دقت و نگرش خاصی است تا خطاها و بحران هاي ناشي از هم خواني یافته های تحقیقاتی و تکنولوري با فرايند مديريت مزارع توسط بهره بردا ران در مناطق مختلف و با ویژگیهای متنوع اجتماعی و اقتصادی با مشكل و مانع همراه نباشد.مطالعات و بررسی ها نشان میدهد که کشاورزی ارگانیک به سادگی و آرامی قابل پیاده شدن می باشد بدون اين که چالشی در فرایند تامین تولیدات کشاورزی ايجاد گردد و کشاورزان حتی در دورترین نقاط و در کمترین سطح بهره برداری و توان مالی دچار ریسک و ضرر گردند . البته این فرایند تنها در پرتو طراحی راهبرد عملیاتی و برنامه اجرایی توانمندی قابل تحقق است که شاخص اصلی موفقیت در این راهبرد ، مدیریت دوره گذر ارگانیک بر اساس یک نظام جامع مبتنی بر پژوهش مزرعه ای کشاورز مدار است که همراه با ایجاد بستر های آموزشی ، توانمند سازی ، نظارت ، صدور گواهی ،بازار و ایجاد شبکه های محلی توانمند اجرا میگردد . عملیاتی کردن کشاورزی ارگانیک ، از طریق ایجاد واحدهای مزرعه ای توانمند سازی کشاورزان تحت عنوان مدارس مزرعه ای کشاورزان ٭(Farmers Field School ) صورت می گیرد . این واحدها ، بر اساس شاخص های اکوسیستمی و بر اساس ویژگیهای خاص هر منطقه طراحی می شوند . درا ين واحدها شكل خاصی از مکانیسم تحقیق ، ترویج و آموزش با عنوان کلی تحقیقات مزرعه ای کشاورز مدار در قالب نظام کلی تحقیق - توسعه *( FPRE@D) پیاده می شود . در این سیستم کشاورزان با یادگیری حاصل از عمل از بذر تا بذر در شناخت و تجزیه و تحلیلی کشت بوم زراعی ماهر شده و بر اساس این مهارت کسب شده فرایند مدیریت جامع مزرعه را با شاخص بهرهوری پایدار از منابع آب و خاک (CWPM) و با مکانیسم کاهش و بهینه سازی مصرف نهاده های شیمیایی (IPM) را طی يك دوره گذر يك الی سه ساله تحقیق و آزمایش می نمایند. ظرفیت سازی انجام شده منتج به تصميم گيري پایدار و بدون ریسک کشاورزان براي اقدام مناسب در مديريت مزرعه خود بر اساس کشاورزی ارگانیک مي شود . گروههای آموزش دیده در هر منطقه در قالب تشكل های محلی سامان دهي شده و همزمان توسط خود این گروهها فرایند طراحی نظام نظارت ، صدر گواهی ، بازار یابی و توسعه را در قالب برنامه ریزی ها و حمایت های فنی – اداری پیگیری خواهد شد. این برنامه در قالب نظام جامع پژوهش مزرعه ای باعث مي شود كه نيازها توسط بهره برداران تعيين و پس از تصميم گيري و برنامه ريزي توسط خود آنها بسياري از دخالت هاي اداری در توليد محصولات كاهش يافته و كشاورز با دانش وسيع و متكي بر تجربيات بومي خود مشكلات را حل كند و كارشناس مزرعه خود باشد.
کلمات کلیدی: #کشاورزی ارگانیک در ایران
کشاورزی ارگانيک بر پايه اصول خاصي بنا نهاده شده است که آشنايي با اين اصول جهت درک بهتر کشاورزي ارگانيک ضروري است اين اصول اساس رشد و توسعه کشاورزي ارگانيک را فر...راهبردهای توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران
کشاورزی ارگانيک بر پايه اصول خاصي بنا نهاده شده است که آشنايي با اين اصول جهت درک بهتر کشاورزي ارگانيک ضروري است اين اصول اساس رشد و توسعه کشاورزي ارگانيک را فراهم نمودهاند و باعث بهبود و ارتقای جهانی کشاورزي شده‌اند. به دليل نياز روزانه مردم به تغذيه، کشاورزي از مهمترين و بيشترين فعاليتهاي بشر از ابتدا تا به حال و در آينده خواهد بود. بکارگیری این اصول در کشاورزی به داشتن احساس مسئوليت گسترده در حمايت از خاک، آب، گياهان و حيوانات و دستورالعملهای توليد، فرآوری و توزيع غذا و ساير کالاها بستگی دارد.
کشاورزی ارگانيک بر پايه اصول خاصي بنا نهاده شده است که آشنايي با اين اصول جهت درک بهتر کشاورزي ارگانيک ضروري است اين اصول اساس رشد و توسعه کشاورزي ارگانيک را فراهم نمودهاند و باعث بهبود و ارتقای جهانی کشاورزي شده‌اند. به دليل نياز روزانه مردم به تغذيه، کشاورزي از مهمترين و بيشترين فعاليتهاي بشر از ابتدا تا به حال و در آينده خواهد بود. بکارگیری این اصول در کشاورزی به داشتن احساس مسئوليت گسترده در حمايت از خاک، آب، گياهان و حيوانات و دستورالعملهای توليد، فرآوری و توزيع غذا و ساير کالاها بستگی دارد. اعتقاد به اينکه زندگیهای انسانی وابستگی شديدی به پويايی باغات دارند و آنها ميراثي ارزشمند براي نسلهاي آينده هستند. اصول کشاورزی ارگانيک براي کليه حرکات ارگانيک در جهان و در تمام جهات سودمند میباشد و توسعه، پيشرفت و هدايت کليه برنامهها و استانداردها و در عین حال، هماهنگي را در عرصه جهان باعث شده است.
اصل سلامت
اصل اکولوژی
اصل انصاف و عدالت
اصل مراقبت
هريک از اصول فوق در ادامه توضيح داده می‌شود اين اصول تماماً سودمند هستند و با اصول اخلاقي و روح عمل آميخته هستند.
اصل سلامت
کشاورزي ارگانيک سلامت خاکها، گياهان، حيوانات، انسانها و کره زمين را که هيچ يک از ديگري مجزا و مستقل نيست را باید حفظ و افزايش دهد. اين اصل خاطر نشان میسازد که سلامت افراد و جوامع انسانی از سلامت اکوسيستم مجزا نبوده و خاکهاي سالم، محصولات سالم و حيوانات و انسانهای سالم را بوجود میآورند. سلامت به معنی راستی و درستی در کليه سيستمهای زندگی است و فقط به نبودن بيماریها نيست بلکه نگهداری فيزيکی و عقلانی جامعه و اکولوژی را نیز شامل می‌شود. مصونيت، ارتقاء و پيشرفت، تهذيب اخلاق از صفات کليدی و اختصاصی سلامت هستند. نقش کشاورزي ارگانيک چه در کشاورزي و چه در فرآوری و چه در توزيع يا مصرف، پايداری و افزايش سلامت اکوسيستمها و ارگانيسمها از کوچکترين مخلوقات در خاک تا انسان میباشد. کشاورزی ارگانيک در نظر دارد با توليد با کيفيت بالا و غذای مغذی به کاهش مراقبتهای رفاهی و سلامتی کمک نمايد. از سوی ديگر باید از کاربرد کودها، آفتکشها، داروهای حيوانی و افزودنیهای غذايی که ممکن است تأثيرات زيانباری به سلامت داشته باشد پرهيز شود.
اصل اکولوژی
کشاورزي ارگانيک باید براساس سيستم ها و سيکل هاي اکولوژيکي، کار با آنها، رقابت آنها و کمک به پايداري آنها بنيان گذاشته شود. ريشه هاي اين اصل کشاورزي ارگانيک درون سيستم هاي زنده و پویا اکولوژيکي، قرار دارد و نشان دهنده اين است که توليد بر اساس چرخه ها و پروسه هاي اکولوژيکي می باشد..موادغذايي و رفاه داخل اکولوژي و محيط خاص آن توليد فراهم می گردد. براي مثال در توليد محصولات زراعی و باغی در خاک زنده، حيوانات در اکوسيستم کشاورزي، ماهي ها و ارگانيسم هاي آبزي در محيط آبي مد نظر است. در کشاورزي ارگانيک، چراگاه ها و سيستم هاي برداشت از منابع وحشي(طبيعي) باید متناسب با بالانس هاي اکولوژيکي و سيکل های طبيعي باشد. مديريت ارگانيک باید با شرايط محلي مانند اکولوژي و فرهنگ تنظيم گردد.عوامل و نهاده ها باید بوسيله استفاده مجدد(بازيافت)،بازچرخ مواد،مديرت مناسب مواد و انرژي کاهش يابد و ارتقاء کيفيت محيط و کاهش فشار بر منابع در دستور کار قرار گيرد. کشاورزي ارگانيک باید در ميان برنامه هاي نظام کشاورزي به تعادل و بالانس اکولوژيکي ،استقرار طبيعت حفظ تنوع ژنتيکي و کشاورزي توجه نمايد. کساني که محصولات کشاورزي ارگانيکي را توليد، فراوري، تجارت و يا مصرف مي نمايند باید از محيط عمومي شامل باغ ها ،کليماها،مکان هاي طبيعي، زيستگاه هاو آب و هوا حمايت نمايند و به آنها سود برسانند.
اصل انصاف و عدالت
کشاورزي ارگانيک بايد با توجه به فرصت ها و قابليت هاي زندگي و محيط هاي عمومي اطمينان از انصاف را ايجاد نمايد. انصاف بوسيله عدالت، ، احترام، رعايت و ملاحظات تقسيمات جهان، ارتباطات بين انساني تا وابستگي هاي ديگر زندگي هاي آفريده شده را شامل شود. تاکيدات اين اصل بر اين است که آنهايي که درگير کشاورزي ارگانيک شده اند باید روابط انساني را به طريقي هدايت نمايند که در تمام سطوح از رعايت عدالت و انصاف براي تمام اعضاء دست اندرکار، کشاورزان، کارگرها، فراوري کنندگان، تجار و مصرف کنندگان اطمينان حاصل نمايند. کشاورزي ارگانيک باید براي هر شخصي که درگير آن مي شود کيفيت خوبي از زندگي را ايجاد نمايد و به کاهش تنگدستي و فقر و حاکميت غذاي سالم کمک نمايد. اين اهداف به منظور توليد و عرضه شايسته مواد غذايي و ساير محصولات با کيفيت بالا است. اين اصل بيان مي نمايد که حيوانات بايد در طول زندگي با شرايطي که مطابق با فيزيولوژي و رفتارهاي طبيعي و رفاه آنهاست پرورش يابند. منابع طبيعي و محيطي که براي توليد مورد استفاده قرار مي گيرند باید از لحاظ اکولوژيکي و اجتماعي مديريت شده باشند تا در مقابل نسل های آينده حفظ شود.
اصل مراقبت
کشاورزي ارگانيک باید به صورت پيشگيرانه و مسولانه به منظور حمايت از سلامت و آسايش نسل هاي بعد و محيط مديريت شود. کشاورزي ارگانيک سيستم پايدار و زنده اي است که به شرايط و تقاضاهاي داخلي و خارجي پاسخ مي دهد. مشاغل مرتبط با کشاورزي ارگانيک ارتقاء کارايي و افزايش سودمندي را در پي خواهند داشت که البته نبايد سلامتي و رفاه را به خطر بيندازد. در نتيجه تکنولوژيهاي جديد و متد هاي موجود باید مورد ارزيابي و بازنگري قرار گیرند.اطلاعات و مفاهيم اکوسيستم و کشاورزي باید تحت مراقبت قرار گيرد تا از ارائه مفاهيم معيوب و ناقص جلوگيري شود. اقدامات پيشگيرانه و ضمانت(گواهی کردن) به عنوان کليد مرتبط با توسعه و تکنولوژي در اين اصل کشاورزي ارگانيک برگزيده شده اند. علوم متنوعي براي اطمينان از سلامتي و درستي کشاورزي و اکولوژي مورد نياز است و البته دانش علمي به تنهايي کافي نيست. تجربه عملي،تجميع افکار، سنتهاي ملي و دانش بومي براي آزمايش و ارائه راه حل پيشنهادي صحيح نيز، ضروري است. کشاورزي ارگانيک باید از اظهار بدون دليل خطرات تکنولوژي هاي مناسب و مورد قبول ممانعت نمايد.تصميمات باید ارزش ها و تمام نيازهاي فردي که تحت تاثير آن است را به صورت شفاف و مشترک نشان دهد.
راهبرد توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران
يكي از بزرگترين چالش هاي روبروي جامعه بشري ، در دهه های اخیر ،مسئله امنيت و سلامت غذا ی جميعت رو به افزایش دنیا است. بحران جمعیت از یک طرف و محدوديت منابع اوليه تولید از طرف دیگر ،باعث حركت کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی صنعتي و تكنولوژي با عنوان انقلاب سبز کشاورزی در دهه پنجاه میلادی گردید. انقلاب سبز در کشاورزی با ورود تکنولوري هایی نظیر نهاده هاي شيميايي ، ارقام پر بازده ، روشهاي نوين آبياري و ماشين آلات جديد و غیره همراه گرديد. اهداف مورد انتظار از انقلاب سبز ، تولید بالای محصولات کشاورزی با هدف تامین غذای مردم دنیا بود. اما تنها کمتر از دو دهه از ورود نهاده های شیمیایی در فرایند تولید محصولات کشاورزی ،به دلیل كاربرد بی رویه و نامناسب نهاده های شیمیایی و برخی تکنولوري های دیگر ، فرايند توليد با مشكلات و بحرانهای جدیدی مواجه شد که تبعات آن خيلي بيشتر و حادتر از شرايط عدم دسترسي به تكنولوژي بوده است . در حال حاضر مخاطرات و بحرانهای حاصل از ورود نهاده های شیمیایی به بخش کشاورزی علاوه بر سلامت تولید ،کمیت و میزان تولید را نیز با مشكل مواجه کرده است .بروز این مشكلات سبب شد که در دهه های اخیر به ویژه از دهه هشتاد ،حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک مورد توجه قرار بگیرد و تحقیقات متخصصان کشاورزی متوجه این فرایند گردد . بحرانهای ناشی از مصرف بی رویه نهاده های شیمیایی ، در دهه های اخیر ،مسایل و مخاطرات فراوانی را همراه داشته است. هر ساله علیرغم مصرف سموم و مواد شیمیایی در کشاورزی نه تنها خسارت ها کمتر نشده بلكه سطوح آلودگی افزایش یافته و فرایند تولید با مشكل روبرو شده است . علاوه بر مسائل و بحران هايي نظير ظهور آفات و امراض جديد ،مقاوم شدن بیش از ششصد گونه آفات ،بیماری و علف هرز ، مسمومیت ها ، تخریب و فرسایش های شیمیایی شدید خاک ، تهدید سلامت انسان، بروز بیماری های پوستی ، سرطان ها ،مسمومیتهای منجر به مرگ ،بیماری های مزمن ، تخریب محیط زیست و کشت بوم های طبیعی ، بر هم خوردن تعادل های طبیعی ،كميت توليد نیز با بحران مواجه نموده است این شرایط نشان می دهد که بر خلاف برنامه های که نشان از امنیت تولید بعد از ورود تکنولوري به کشاورزی داشت، اصلی تر ين هدف آن یعنی تولید کافی غذا نیز به خطر افتاده و باعث شده که در دهه های اخير امنيت و سلامت غذا در قالب پروتکل ها و قرارد های بین الملی مورد توجه قرار گرفته و محدودیت هایی از طریق ایجاد استاندارد ها و مقررات بین الملي در تجارت محصولات کشاورزی ایجاد گردد . اما در این میان جبهه جدیدی متشكل از حامیان کشاورزی مدرن قرار دارند که راه رسیدن به کشاورزی پایدار و فرار از مواد شیمیایی را کشاورزی مدرن می دانند. آنها در مقالات علمی و از طریق رسانه های مختلف عنوان می کنند که کشاورزی ارگانیک پايدار نيست و تولیدات آن به مراتب از کشاورزی مدرن پایین تر است و از این طریق فشار را برای کار برد محصولات ترا ريخته ،هورمونهای رشد ،آنتی بیو تیکهای خوراکی دام ،اشعه دادن و پرتو افکني و مواد سنتز شده را افزایش داده و کاربردآن را به جای استفاده از مواد شیمیایی که مخاطرات آنرا پذیرفته اند، توجیه می نمايند .بنابر این ملاحظه می شود که در فرایند توسعه کشاورزی ارگانیک چالش های متنوعی مطرح می شود که از جمله آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
چالش اول : با توجه به این که استراتژی اصلی در کشاورزی ، افزایش کمی تولید و خودکفایی در است ،آیا کشاورزی ارگانیک قادر به تامین غذای کافی و تولید بالا ی محصولات می باشد؟
چالش دوم : تحلیل اقتصادی و هزینه و فایده حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک در کشاورزی ایران چگونه خواهد بود ؟
چالش سوم : سیستم متعارف انتقال یافته های تحقیقاتی در کشور کار آیی مناسب را برای عملیاتی کردن کشاورزی ارگانیک دارا می باشد؟ چالش چهارم : زیر ساختارها و شاخص های پایه توسعه کشاورزی شامل آب ، خاک ، اقلیم ،نیروی انسانی و با توجه به این که کشاورزی در ایران مبتنی بر تولید روستایی در بیش از 70000روستاست .یعنی بالغ بر 80 درصد از تولیدات کشاورزی ایران در فعالیت بهره برداران روستایی ایران شكل می گیرد ، شرایط اقلیمی ایران که میانگین بارندگی در آن 33% میانگین بارندگی جهانی و 50% میانگین بارندگی آسياست ميانگين تبخیر آب سه برابر میانگین تبخیر جهانی است ،متوسط بارندگی یک سوم میانگین دنیا یعنی 250میلی لیتر است و سالانه حدود 90میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می شود .که این مقدار 30در صد بالاتر از استاندارد جهانی است و هدر رفت حدود 70 درصد از آب مصرفی در کشاورزی کشور و.... تا چه حد توسعه کشاورزی ارگانیک در کشور را ممکن می سازد .اما بررسی مستندات و مطالعات انجام شده در دنیا نشان می دهد که موارد ارایه شده فوق به هیچ وجه مانع توسعه کشاورزی ارگانیک نیستند و بر خلاف اظهار نظر طرفداران نظریات فوق کشاورزی ارگانیک بسیار ساده و با تکنیک های آسان در هر شرایطی با کمترین ریسکی با شاخص افزایش تولیدات ،کاهش هزینه ها و سلامت محصولات تولیدی قابل اجرا می باشد .بهترین سند برای این ادعا ، مطالعه و بررسی موضوع در کشور ها و مناطقی است که این فرایند اتفاق افتاده است .مطالعات انجام شده نشان می دهد بر خلاف دید گاه هاي فوق به طور حتم کشاورزی ارگانیک با تکنیک ساده در حال افزایش محصول در بیشتر نقاط جهان می باشد که در بیشتر موارد تا بالای 80 درصد با موفقیت همراه بوده است . است ( New Scientist/2001) .آمار اخیر در 20 کشور جهان در 5تا10 سال گذشته حتی در مناطق دور دست و فقیر از نظر منابع طبیعی نشان از افزایش تولید محصول و کاهش هزینه های تولید در کنار سلامت محصولات تولید شده به روش ارگانیک می دهد (J.Pretty).
.موارد عینی فوق که نه در مساحتهای کوچک بلكه در سطح و تعداد بهره بردار زیاد و در مناطق مختلف شروع و در حال پیاده سازی است نشان میدهد که عملیاتی کردن کشاورزی ارگانیک نه تنها امکان پذیر است بلكه با افزایش کمی تولید و کاهش هزینه ها ی تولید همراه است . در بررسی اثر گذاری زیر ساختار ها در توسعه کشاورزی پایدار ، سند قابل ارایه ، در واقع همان نکته کلیدی موجود در مفاهیم کشاورزی ارگانیک است که عنوان می کند ، توسعه کشاورزی ارگانیک بر اساس انطباق با شرایط موجود است نه تغيير ساختار . یعنی ساختار موجود مانعی بر سر راه توسعه پایدار کشاورزی نیست بلكه فرایند برنامه ریزی خاص و ديناميكي را می طلبد تا بدون دست کاري ساختار موجود ، فرايند کشاورزي ارگانیک و کشاورزی پایدار را عملياتي نماید. در خصوص کار آیی فرایند انتقال یافته های تحقیقاتی و مکانیسم تحقیق ، ترویج و آموزش، مطمئنا سیستم متعارف موجود به هیچ وجه جوابگوی عملیاتی کردن نظام ارگانیک در سطح جوامع محلی و بهره برداران نخواهد بود و جهت برقراري و توسعه مديريت جامع توسعه کشاورزی ارگانیک این سیستم نيازمند بازنگري، تحول ،دقت و نگرش خاصی است تا خطاها و بحران هاي ناشي از هم خواني یافته های تحقیقاتی و تکنولوري با فرايند مديريت مزارع توسط بهره بردا ران در مناطق مختلف و با ویژگیهای متنوع اجتماعی و اقتصادی با مشكل و مانع همراه نباشد.مطالعات و بررسی ها نشان میدهد که کشاورزی ارگانیک به سادگی و آرامی قابل پیاده شدن می باشد بدون اين که چالشی در فرایند تامین تولیدات کشاورزی ايجاد گردد و کشاورزان حتی در دورترین نقاط و در کمترین سطح بهره برداری و توان مالی دچار ریسک و ضرر گردند . البته این فرایند تنها در پرتو طراحی راهبرد عملیاتی و برنامه اجرایی توانمندی قابل تحقق است که شاخص اصلی موفقیت در این راهبرد ، مدیریت دوره گذر ارگانیک بر اساس یک نظام جامع مبتنی بر پژوهش مزرعه ای کشاورز مدار است که همراه با ایجاد بستر های آموزشی ، توانمند سازی ، نظارت ، صدور گواهی ،بازار و ایجاد شبکه های محلی توانمند اجرا میگردد . عملیاتی کردن کشاورزی ارگانیک ، از طریق ایجاد واحدهای مزرعه ای توانمند سازی کشاورزان تحت عنوان مدارس مزرعه ای کشاورزان ٭(Farmers Field School ) صورت می گیرد . این واحدها ، بر اساس شاخص های اکوسیستمی و بر اساس ویژگیهای خاص هر منطقه طراحی می شوند . درا ين واحدها شكل خاصی از مکانیسم تحقیق ، ترویج و آموزش با عنوان کلی تحقیقات مزرعه ای کشاورز مدار در قالب نظام کلی تحقیق - توسعه *( FPRE@D) پیاده می شود . در این سیستم کشاورزان با یادگیری حاصل از عمل از بذر تا بذر در شناخت و تجزیه و تحلیلی کشت بوم زراعی ماهر شده و بر اساس این مهارت کسب شده فرایند مدیریت جامع مزرعه را با شاخص بهرهوری پایدار از منابع آب و خاک (CWPM) و با مکانیسم کاهش و بهینه سازی مصرف نهاده های شیمیایی (IPM) را طی يك دوره گذر يك الی سه ساله تحقیق و آزمایش می نمایند. ظرفیت سازی انجام شده منتج به تصميم گيري پایدار و بدون ریسک کشاورزان براي اقدام مناسب در مديريت مزرعه خود بر اساس کشاورزی ارگانیک مي شود . گروههای آموزش دیده در هر منطقه در قالب تشكل های محلی سامان دهي شده و همزمان توسط خود این گروهها فرایند طراحی نظام نظارت ، صدر گواهی ، بازار یابی و توسعه را در قالب برنامه ریزی ها و حمایت های فنی – اداری پیگیری خواهد شد. این برنامه در قالب نظام جامع پژوهش مزرعه ای باعث مي شود كه نيازها توسط بهره برداران تعيين و پس از تصميم گيري و برنامه ريزي توسط خود آنها بسياري از دخالت هاي اداری در توليد محصولات كاهش يافته و كشاورز با دانش وسيع و متكي بر تجربيات بومي خود مشكلات را حل كند و كارشناس مزرعه خود باشد.
کلمات کلیدی: #کشاورزی ارگانیک در ایران
236
11 مرداد, 1396
کشاورزی و منابع طبیعی
11 مرداد, 1396 9:07 قبل از ظهر
تجارت آب مجازی در ایران و جهان
چکیده :
پیش بینی می شود تا سال 2025 تقریبا" 3.5 میلیارد نفر در دنیا در معرض بحران آب قرار خواهند داشت . از این میان کمتر از 1.2 میلیارد نفر به آب سالم دسترسی خواهند داشت ...تجارت آب مجازی در ایران و جهان
چکیده :
پیش بینی می شود تا سال 2025 تقریبا" 3.5 میلیارد نفر در دنیا در معرض بحران آب قرار خواهند داشت . از این میان کمتر از 1.2 میلیارد نفر به آب سالم دسترسی خواهند داشت . همچنین تا سال 2050 بیش از 4.5 میلیارد نفر از مردم جهان در معرض صدمات و زیان های ناشی از کمبود و آلودگی منابع آب قرار خواهند گرفت . این شرایط رقابت در زمینه منابع آب جهانی را افزایش داده و بهره برداری از منابع آب به چالشی اساسی بدل خواهد شد . لذا برنامه ریزی منابع آب جایگاه خود را در روابط سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی حاکم بر ملت ها و دولت ها خواهد یافت . شرایط جدید منابع و مصارف آب ، شیوه های نو در برنامه ریزی منابع آب را طلب می نماید . رویکرد تجارت آب مجازی که به نهاده آب در تولید و مصرف کالاهای مختلف اهمیت می دهد در دو دهه اخیر مطرح و مورد بحث قرار گرفته و به این موضوع می پردازد که به ازای کالایی که تولید یا مصرف می شود چقدر آب استفاده شده است . بر اساس این مفهوم بحث تجارت آب مجازی اهمیت پیدا کرده و کشورها به این موضوع علاقه مند شده اند که بدانند در تجارت کالاهای کشاورزی و صنعتی چه میزان آب صادر و یا وارد می کنند ؟ در تامین امنیت غذایی و کالاهای مورد نیاز خود چقدر به منابع آب داخلی متکی هستند ؟ هم اکنون تجارت آب مجازی به عنوان یکی از رویکردهای مدیریت منابع آب مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته و مطالعات زیادی در این خصوص انجام شده است . بنابراین، هدف از انجام مطالعه حاضر، آن است که از طریق بررسی مطالعات انجام شده داخلی و تجربيات جهانی، جایگاه تجارت آب مجازی در مدیریت منابع آب مورد ارزیابی قرار گيرد و از این بررسی، پيشنهادهایی برای بهره برداری از این ابزار در مدیریت منابع آب کشور ارائه شود. در این مقاله مطالعات انجام شده در ایران و سایر کشورهای جهان مورد بررسی قرار گرفته تا نقش تجارت آب مجازی در مدیریت منابع آب مشخص گردد و نیز تعیین شود چه حجمی از منابع آب کشورها از طریق تجارت و به صورت مجازی انتقال داده می شود . نتیجه بررسی های انجام شده بیانگر آن است که تجارت مجازی آب از طریق تبادل کالاهای کشاورزی، چه داخلی و چه خارجی، راهكاری است که میتوان با استفاده از آن از بحران و کمبود آب در سطح ملی، منطقه ای و جهانی جلوگيری کرد و مانع تبعات منفی اقتصادی، اجتماعی و سياسی آن شد .همچنین مبادله آگاهانه آب مجازی به عنوان یک تدبیر اساسی در مدیریت منابع آب همراه با اصلاحات منطقی در ساختار کشاورزی ، امنیت بلند مدت غذایی و مصرف پایدار آب در ایران را تضمین خواهد نمود .
چکیده :
پیش بینی می شود تا سال 2025 تقریبا" 3.5 میلیارد نفر در دنیا در معرض بحران آب قرار خواهند داشت . از این میان کمتر از 1.2 میلیارد نفر به آب سالم دسترسی خواهند داشت ...تجارت آب مجازی در ایران و جهان
چکیده :
پیش بینی می شود تا سال 2025 تقریبا" 3.5 میلیارد نفر در دنیا در معرض بحران آب قرار خواهند داشت . از این میان کمتر از 1.2 میلیارد نفر به آب سالم دسترسی خواهند داشت . همچنین تا سال 2050 بیش از 4.5 میلیارد نفر از مردم جهان در معرض صدمات و زیان های ناشی از کمبود و آلودگی منابع آب قرار خواهند گرفت . این شرایط رقابت در زمینه منابع آب جهانی را افزایش داده و بهره برداری از منابع آب به چالشی اساسی بدل خواهد شد . لذا برنامه ریزی منابع آب جایگاه خود را در روابط سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی حاکم بر ملت ها و دولت ها خواهد یافت . شرایط جدید منابع و مصارف آب ، شیوه های نو در برنامه ریزی منابع آب را طلب می نماید . رویکرد تجارت آب مجازی که به نهاده آب در تولید و مصرف کالاهای مختلف اهمیت می دهد در دو دهه اخیر مطرح و مورد بحث قرار گرفته و به این موضوع می پردازد که به ازای کالایی که تولید یا مصرف می شود چقدر آب استفاده شده است . بر اساس این مفهوم بحث تجارت آب مجازی اهمیت پیدا کرده و کشورها به این موضوع علاقه مند شده اند که بدانند در تجارت کالاهای کشاورزی و صنعتی چه میزان آب صادر و یا وارد می کنند ؟ در تامین امنیت غذایی و کالاهای مورد نیاز خود چقدر به منابع آب داخلی متکی هستند ؟ هم اکنون تجارت آب مجازی به عنوان یکی از رویکردهای مدیریت منابع آب مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته و مطالعات زیادی در این خصوص انجام شده است . بنابراین، هدف از انجام مطالعه حاضر، آن است که از طریق بررسی مطالعات انجام شده داخلی و تجربيات جهانی، جایگاه تجارت آب مجازی در مدیریت منابع آب مورد ارزیابی قرار گيرد و از این بررسی، پيشنهادهایی برای بهره برداری از این ابزار در مدیریت منابع آب کشور ارائه شود. در این مقاله مطالعات انجام شده در ایران و سایر کشورهای جهان مورد بررسی قرار گرفته تا نقش تجارت آب مجازی در مدیریت منابع آب مشخص گردد و نیز تعیین شود چه حجمی از منابع آب کشورها از طریق تجارت و به صورت مجازی انتقال داده می شود . نتیجه بررسی های انجام شده بیانگر آن است که تجارت مجازی آب از طریق تبادل کالاهای کشاورزی، چه داخلی و چه خارجی، راهكاری است که میتوان با استفاده از آن از بحران و کمبود آب در سطح ملی، منطقه ای و جهانی جلوگيری کرد و مانع تبعات منفی اقتصادی، اجتماعی و سياسی آن شد .همچنین مبادله آگاهانه آب مجازی به عنوان یک تدبیر اساسی در مدیریت منابع آب همراه با اصلاحات منطقی در ساختار کشاورزی ، امنیت بلند مدت غذایی و مصرف پایدار آب در ایران را تضمین خواهد نمود .
234
11 مرداد, 1396
کشاورزی و منابع طبیعی
11 مرداد, 1396 9:03 قبل از ظهر
الگوی توسعه کارآفرینی روستایی در جنوب استان کرمان
چکیده
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات ک...الگوی توسعه کارآفرینی روستایی در جنوب استان کرمان
چکیده
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . کارآفرینی روستایی فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس، توانايی مي يابد ، بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف ارائه می نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضایت می كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش می نمايد و اين فرآيند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز می گردد. از طریق کارآفرینی روستایی میتوان با شناسایی مزیتها، ظرفیتها و محدودیتهای جوامع روستایی بر اساس برنامهریزی راهبردی مناسب، به توسعه اقتصادی روستایی دست زد. هدف از این مقاله ارائه الگوی توسعه کارآفرینی در روستاهای جنوب استان کرمان و بیان تجربیات اجرای طرح میباشد . در این راستا ابتدا بر اساس مطالعات انجام شده در منطقه و تطبیق آن با اسناد بالا دستی و قوانین و مقررات موجود طرح کارآفرینی روستایی ( آموزش مهارت های کسب و کار به روستائیان ) تهیه و در اختیار معاونت آموزش و ترویج جهاد کشاورزی و سایر دستگاههای مرتبط با حوزه اشتغال استان کرمان قرار گرفت که پس از برگزاری جلسات تخصصی و کارشناسی با دستگاهها مورد تصویب قرار گرفت. سپس در جریان اجرای طرح از طریق تدوین و توزیع پرسشنامه هایی در بین مخاطبین ، اطلاعات مندرج در پرسشنامه ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت . جامعه آماری این طرح تعداد 699 نفر از روستائیان جنوب استان کرمان بودند که در دوره های آموزشی کارآفرینی و مهارت های کسب و کار شرکت داشتند اجرای طرح باعث تشویق و ترغیب 12.7 % روستائیان شرکت کننده در دوره ها به کارآفرینی و ایجاد اشتغال در روستا گردید . همچنین نتایج به دست آمده در طرح گویای این واقعیت است که عدم وجود سرمایه اولیه کافی ، موانع موجود بر سر راه دریافت تسهیلات بانکی ، نبود آموزش های تخصصی و کاربردی ، فرآیندهای اداری طولانی در کسب مجوزها ، عدم تحقق وعده های مسئولین و مشکلات موجود در امر بازاریابی و فروش محصولات تولیدی روستائیان از مهمترین مشکلات کارآفرینان روستایی می باشد .
واژگان كليدي: کارآفرینی روستایی جنوب استان کرمان
مقدمه
نقش و جايگاه روستاها درفرآيند هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي و سياسي در مقياس محلي، منطقه اي، ملي و بين المللي و پيامدهاي توسعه نيافتگي مناطق روستايي چون فقر گسترده، نابرابري فزاينده، رشد سريع جمعيت، بيكاري، مهاجرت، حاشيه نشيني شهري و غيره موجب توجه به توسعه روستايي و حتي تقدم آن بر توسعه شهري گرديده است . ضرورت تقدم و توجه به توسعه روستايي نسبت به توسعه شهري به اين علت نيست كه اكثريت جمعيت جهان سوم در مناطق روستايي قرار دارند، بلكه به اين علت است كه راه حل نهايي مسئله بيكاري شهري و تراكم جمعيت، بهبود محيط روستايي است . بنابراين، يکي از اهداف کلان توسعه در اغلب کشورها و از جمله کشور ما، کاهش بيکاري و توسعه فعاليت هاي شغلي است.
بنابراين از يك سو مسائل و مشكلات موجود در روستاها- كه دامنگير شهرها و كل كشور نيز شده- و ريشه اكثر آنها، بيكاري موجود در روستاهاست. از سوي ديگر باتوجه به ويژگيهاي كارآفرينان و اهميت و نقش كارآفريني در شناسايي فرصت هاي جديد شغلي و ايجاد اشتغال، افزايش ثروت، رشد توليد و خدمات مي تواند بعنوان راهبرد جديدي براي كاهش بيكاري، افزايش درآمد، كاهش فقر و جلوگيري از مهاجرت هاي روستايي در واقع بعنوان يك راهبرد و استراتژي جديد در توسعه روستايي مطرح شود. و مي توان گفت كه توسعه روستاها در مقايسه با گذشته، پيوند گسترده تري با مفهوم كارآفريني يافته است.( احمدپور داریانی ، 1387)
اهميت و ضرورت طرح
در شرایط کنونی کشور مهاجرت فزاینده روستائیان به شهرها از یک سو باعث شکل گیری آسیب های اجتماعی متفاوتی گردیده و از سوی دیگر جمعیت جوان و فعال روستاها را به شدت کاهش داده است . بنابراین ضروری است که در سیاست های توسعه روستایی بازنگری شود تا روستا بتواند رسالت خویش را در زمینه تامین امنیت غذایی شهروندان ، حفظ منابع حیاتی و اکوسیستم های طبیعی ، حفظ فعالیت های گردشگری و غیره به خوبی انجام دهد . ( افتخاری ، سجاسی قیداری ، 1389 )
روستاها عمدتا" از مناطق کمتر برخوردار محسوب می شوند که علیرغم برخورداری از مواهب طبیعی متاسفانه از امکانات مناسب اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی بی بهره اند . این محرومیت از امکانات باعث رشد بی رویه مهاجرت نیروی فعال روستا به شهر با هدف یافتن شغل مناسب گردیده است . طبق نتایج سرشماری نفوس و مسکن در 40 سال گذشته به ازای ایجاد یک شغل در روستا چهار شغل در شهر ایجاد گردیده است . این تفاوت فاحش یکی از دلایل عمده افزایش بیکاری در روستاهاست .
تجربیات توسعه روستایی در کشورهای مختلف جهان در چند دهه اخیر نشان می دهد که توسعه روستایی تنها با تزریق سرمایه و فن آوری محقق نمی شود بلکه عوامل زیادی در آن نقش ایفا می کنند . یکی از عواملی که در حال حاضر به عنوان راهکار اساسی در توسعه روستایی مطرح است توجه به مقوله کارآفرینی و تقویت روحیه کارآفرینی در روستائیان می باشد .
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . در این راستا با عنایت به تاکید برنامه پنجم لایحه برنامه ششم توسعه کشور و اسناد بالادستي بر اتخاذ برنامه ها و اقدامات اجرایی جهت توسعه روستایی کشور طرح کارآفرینی روستایی (آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان و عشایر ) با هدف توسعه و بهبود وضعیت روستاها ، ارتقاء سطح درآمد و کیفیت زندگی روستائیان و کشاورزان ، کمک به مهاجرت معکوس از شهر به روستا و نیز استقرار فعالیت های کارآفرینی و اشتغال زای کوچک در مناطق روستایی تدوين و اجرا گرديد .
پيشينه موضوع
کارآفرینی روستایی در آمریکا
پدیده مهاجرت از روستا به شهر یکی از بحران های اجتماعی در آمریکا محسوب می گردد . رشد اقتصادی نابرابر در روستاها ، تبدیل روستاهای نزدیک شهرها به شهر باعث گردیده که جمعیت روستانشینان روز به روز کاهش یافته و با کاهش جمعیت ، رکود اقتصادی در روستا به وجود آید . در این کشور مراکز کارآفرینی روستایی اقدامات و فعالیت های موثری را برای تشویق فعالیت های کارآفرینی به اجرا درآورده و تعداد مراکز حمایت کننده از کارآفرینان قابل توجه است . اگر چه تعداد شرکت های کارآفرین در حال رشد کمتر از حد متوسط است ولیکن نسبت کارآفرینان به کل جمعیت بالای حد متوسط می باشد .مطرح کردن کارآفرینی به عنوان یک انتخاب شغلی مناسب ، گنجاندن آموزش های کارآفرینی در سرفصل های درسی دانش آموزان ، برگزاری دوره های آموزش کارآفرینی برای بزرگسالان ، تدوین قوانین مناسب و گسترش سیستم های حمایت از کارآفرینی از جمله سیاست های توسعه کارآفرینی در این کشور می باشد . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در چین
چین کشوری پهناور است که 80 درصد جمعیت آن را روستائیان تشکیل می دهند و عمدتا به کار کشاورزی مشغولند . این کشور در حالی که 7 درصد اراضی قابل کشت دنیا را در اختیار دارد بایستی حدود 20 درصد جمعیت جهان را تغذیه کند. اقتصاد چین تا حد زیادی متکی بر اقتصاد روستایی و کشاورزی است . روستاهای چین در گذشته نقش انبار نیروی کار ارزان برای شهرها را ایفا می کردند . در مواقعی که شهرها نیاز به نیروی کار ارزان قیمت داشتند کشاورزان به شهرها مهاجرت می کردند و زمانی که به دلیل رکود اقتصادی در شهرها نیاز به نیروی کار نبود کشاورزان دوباره به روستاها بازمی گشتند . برای حل این مشکل ، دولت اقدام به تاسیس و راه اندازی شرکت های تولیدی و صنعتی کوچک و متوسط در روستاها نمود که خود نقش چندانی در اداره آنها ندارد . با تاسیس این شرکت ها متوسط درآمد کشاورزان افزایش یافت ، فرصت های شغلی جدید و متنوعی فراهم آمد و زمینه مهاجرت روستائیان از شهر به روستا ایجاد گردید . در حال حاضر این شرکت ها حدود 40 درصد توزیع ناخالص ملی را به خود اختصاص داده و برای بیش از 130 میلیون نفر شغل ایجاد کرده اند . بانک کشاورزی چین ، بانک توسعه کشاورزی چین ، شرکت های سرمایه گذار روستایی و شرکت های تامین اعتبار از جمله موسساتی هستند که با اعطای تسهیلات به کارآفرینان روستایی آنان را تشویق به تاسیس شرکت های تولیدی و صنعتی در روستا می نمایند . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در هند
کشور هند دومین کشور پرجمعیت دنیاست که علیرغم داشتن شهرهای بزرگ عمدتا یک کشور روستایی به شمار می آید . بیش از 50% جمعیت هند در روستاها زندگی می کنند از این رو توسعه اقتصادی هند با توسعه روستایی و یا توسعه کشاورزی عجین گشته است . یکی از سیاست های دولت برای توسعه کشور ایجاد اشتغال برای کشاورزان بدون زمین در بخش غیر کشاورزی و حل مشکل بیکاری فصلی آنان بوده است . طرح های مهم دولت هند برای حمایت از روستائیان برنامه ملی اشتغال روستایی ، ایجاد اشتغال برای جوانان بیکار و آموزش زنان روستایی برای کارآفرینی بوده است . تاسیس و فعالیت موسسه توسعه کارآفرینی هند که موسسه ای غیرانتفاعی بوده و حمایت بانک توسعه صنعتی هند ، اتحادیه سرمایه گذاران صنعتی و بانک ایالتی هند را نیز دارد بر توسعه کارآفرینی با بهره گیری از فن آوری تاکید دارد و در طول یک دهه تعداد 15243 نفر را آموزش داده است . این برنامه ها با هدف آموزش 3375 کارآفرین روستایی و راه اندازی 2700 شرکت کوچک اجرا شده است که 100800 فرصت شغلی در روستاها ایجاد خواهد نمود . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در مالزی
مالزی از کشورهای پرجمعیت آسیایی است که اکثر مردم آن به کار کشاورزی مشغولند ولی با تاکید دولت بر فعالیت های صنعتی سازی روستاها بخشی از جمعیت روستایی به فعالیت های صنعتی پرداختند . در این برنامه با ارائه مشاوره و برگزاری دوره های آموزشی کشاورزان به راه اندازی کسب و کارهای غیرکشاورزی و صنعتی تشویق می شدند .
توسعه مراکز رشد روستایی و گسترش فعالیت های صنعتی فرصت های شغلی جدیدی برای روستائیان ایجاد شد ولیکن هنوز عمده منبع اشتغال در این کشور کشاورزی محسوب می شود . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در ایران
در کشور ما تا شروع اجرای برنامه سوم توسعه، توجه چندانی به کارآفرینی نشده بود. حتی در محافل علمی و دانشگاهی نیز به جز موارد بسیار نادر، فعالیتی در این زمینه صورت نگرفته بود. مشکل بیکاری و پیشبینی حادتر شدن آن در دهه ۱۳۸۰ موجب شد که در زمان تدوین برنامه سوم توسعه، موضوع توسعه کارآفرینی مورد توجه قرار گیرد. با ابلاغ قانون برنامه سوم توسعه آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار در دستور کار بسیاری از دستگاهها و نیز بخش خصوصی قرار گرفت که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم :
1- وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی ( طرح شهروند کارآفرین )
2- وزارت علوم ، تحقیقات و فن آوری ( طرح کاراد )
3- جهاد دانشگاهی ( طرح آموزش کارآفرینی گام به گام )
4- سازمان فنی و حرفه ای ( KAB ، Syb)
5- آموزش و پرورش ( طرح ملی کاشف )
6- موسسه کار و تامین اجتماعی
7- جهاد کشاورزی ( آموزش اعضای صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی )
ولیکن تاکنون دوره ای تخصصی با عنوان کارآفرینی روستایی که در آن مطالب ارائه شده به صورت تخصصی مرتبط با موضوع کارآفرینی در روستا باشد توسط هیچیک از دستگاههای دولتی برای استفاده روستائیان در سطح کشور برگزار نگردیده است . در سال های اخیر موسسه پشتیبان کسب و کار ثمرات ارزش آفرینان با تدوین دوره ارزش آفرینی روستایی و تایید آن از طریق سازمان فنی و حرفه ای موضوع آموزش کارآفرینی روستایی را در استانهای کمتربرخوردار کشور در دستور کار قرارداده است .
اهداف
1- تربیت افراد خلاق ، با انگیزه ، نوآور و دارای روحیه مشارکت و کار تیمی
2- بستر سازی به منظور توسعه مشاغل روستایی و خودکفایی روستائیان
3- شناسایی فرصت ها و تهدیدهای محیط کسب و کار روستایی
4- تحریک انگیزه های افراد (میل به کسب سود حلال ، اعتماد به نفس ، استقلال مالی )
5- پرورش انگیزه های افراد (تفکر خلاق ، ریسک پذیری ، فرصت شناسی )
6- آموزش مهارت های قبل ، حین و بعد از راه اندازی کسب و کار
مراحل اجراي طرح
1- تدوين طرح
طرح كارآفريني روستايي ( آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار به روستائيان و عشاير ) با نظرسنجي از اساتيد و پژوهشگران حوزه كارآفريني ، مطالعه، بررسي و بومي سازي تجارب ساير سازمان ها ، برگزاري جلسات متعدد با كارشناسان خبره سازمانها ، موسسات و مراكز آموزشي و پژوهشي و تلفيقي از طرح هاي موفق كارآفريني كشور همچون طرح گام به گام جهاد دانشگاهي ، ارزش آفريني موسسه پشتيبان كسب و كار ثمرات ارزش آفرينان ، هميار كارآفرين مجتمع فني ايرانيان و كاشف پس از حدود 4 ماه كار پژوهشي مداوم تدوين گرديد .
2- تهيه منابع آموزشي
منابع آموزشي مورد نياز طرح با گردآوري روشهاي معتبر تدريس كارآفريني در كشور ، بوميسازي و تطبيق آنها با نيازهاي روستائيان تدوين و در اختيار مربيان طرح قرار گرفت .
3- تشكيل تيم آموزشي
در اين مرحله با فراخوان اعلام شده فارغ التحصيلان رشته هاي مديريت ، روانشناسي ، مشاوره ، مهندسي كشاورزي و ساير رشته هاي مرتبط كه داراي تخصص ، انگيزه كافي و روحيه جهادي جهت اجراي طرح بودند شناسايي و پس از برگزاري كارگاههاي آموزشي و توجيهي تعداد 24 نفر جهت تدريس غربال و انتخاب گرديدند .
4-هماهنگي هاي اداري
پس از تدوين طرح ، تهيه منابع آموزشي ، انتخاب مربيان و مجريان و تهيه سوابق آنان ، طرح جهت بررسي و اعلام نظر در اختيار سازمان جهاد كشاورزي ، فني و حرفه اي ، استانداري ، تعاون ، كار و رفاه اجتماعي ، جهاد دانشگاهي قرار گرفت كه طي جلسات كارشناسي متعدد با دستگاههاي مذكور مقرر گرديد معاونت ترويج و آموزش سازمان جهاد كشاورزي ، دفتر امور روستايي و شوراهاي استانداري و جهاد دانشگاهي مساعدت لازم را در اجراي طرح به عمل آورند .
5- برگزاري دوره هاي آموزشي
بر اساس استاندارد تدوين شده جهاد دانشگاهي دوره آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار طي 27 ساعت بصورت تئوري و عملي توسط مربيان تعيين شده بصورت نمونه در تعداد 8 روستا از روستاهاي جنوب استان كرمان اجرا و 699 نفر از روستائيان در آن شركت نمودند . در پايان دوره به كليه شركت كنندگان گواهينامه معتبر جهاد دانشگاهي اعطاء گرديد .
6- ارزيابي و تحليل نتايج دوره ها
پس از برگزاري دوره ها و جمع آوري آمار و اطلاعات مندرج در پرسشنامه هايي كه توسط مربيان و مجريان طرح در بين شركت كنندگان توزيع گرديده بود ميزان اثربخشي دوره ها ، عوامل موثر در ايجاد اشتغال پايدار و موانع كارآفريني و راه اندازي كسب و كار در روستاهاي جنوب استان كرمان مورد ارزيابي قرار گرفته و نتايج آن به دستگاههاي ذيربط منعكس گرديد .
تعاريف ، مفاهيم و نظريات
با توجه به ماهیت پویا و متغیر جوامع روستایی ارائه یک تعریف واحد و یکسان که در همه شرایط برای مناطق روستایی صادق و کاربردی باشد بسیار دشوار است . (Hoy , 1983) از نظر هوی ابتکارات کارآفرینانه در مناطق روستایی منجر به توسعه بومی جوامع کشاورزی می گردد .
در تعریفی دیگر کارآفرینی روستایی چنین بیان شده است : یک سازمان جدید که محصولات جدیدی را معرفی می کند ، در بازارهای جدید فعالیت می کند یا خود بازار جدیدی ایجاد می نماید و از یک فن آوری جدید در محیط روستایی استفاده می کند . (Wortman , 1990) این تعریف بر عناصر خلاقیت و نوآوری تاکید دارد .
همچنین با مرزبندی جغرافیایی کارآفرینی روستایی در خصوص ویژگی های کارآفرینان روستایی می توان گفت : آنان افرادی جوان ، بازگشت کننده به روستا ، مقاوم و صبور می باشند . (Levitas , 2000)
کارآفرینی روستایی تنها به کشاورزی محدود نمی شود بلکه توسعه صنعتی را نیز شامل می گردد و شهرک ها و نواحی مجاور روستا را نیز در بر می گیرد . (Kulawczuk , 1998 )
کارآفرینی روستایی فراهم کننده زمینه اشتغال ، افزایش درآمد وتولید ثروت ، بهبود کیفیت زندگی و کمک کننده به افراد محلی برای مشارکت در اقتصاد است . (Reagan , 2002)
كارآفريني روستايي فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس ، توانايي مي يابد بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف(كه معمولا در شهرها مي باشد) ارائه نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضايت كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش نمايد و اين فرايند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز گردد. ( ناهید ، 1394 )
كارآفريني روستايي و كارآفرينان روستايي در اصل هيچ تفاوتي با ساير كارآفرينان و كارآفريني ندارند. در واقع كارآفرينان روستايي همان ويژگي هايي را دارند كه كارآفرينان ساير مناطق دارند. حتي به دليل بالا بودن ريسك در فعاليت ها و محيط هاي روستايي، همچنين به دليل كمبود امكانات و ضعف مديريت در محيط هاي روستايي، كارآفرينان روستايي بايد به مراتب از قدرت ريسك پذيري بيشتري نسبت به سايرين برخوردار باشند. بنابراين كارآفرين در محيط هاي روستايي به دنبال شناسايي فرصت هاي جديد، نوآوري و خلاقيت در فعاليت هاي كشاورزي و غير كشاورزي ، نوآوري و خلاقيت در كاربري زمين و در واقع استفاده بهينه، متنوع و نوآورانه از منابع روستايي در جهت كسب سود بيشتر است. ( فلاحی ، 1394 )
اكنون توسعه روستايي بيش از گذشته با پديده كارآفريني سر و كار دارد. مؤسسات و شخصيتهاي رواج دهندهی توسعه روستايي، كارآفريني را به منزله يك مداخلهی راهبردي ميدانند كه مي تواند فرآيند توسعه روستايي را تسريع بخشد اما به نظر ميرسد كه همگي آنها بر نياز به گسترش بنگاههاي اقتصادي روستايي نيز توافق دارند. آژانسهاي توسعه، كارآفريني روستا را به عنوان يك نيروي اشتغالزاي بزرگ، سياستمداران آن را همچون يك راهبرد كليدي براي جلوگيري از ناآرامي در مناطق روستايي و كشاورزان آن را وسيلهاي براي بهبود درآمد خويش ميدانند.به اين ترتيب، كارآفريني از نقطه نظر تمام اين گروهها به عنوان وسيلهاي براي بهبود كيفيت زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي و ابزاري براي تثبيت اقتصاد و محيطي سالم تلقي ميگردد.
در شرايط وجود يك سمتگيري كارآفرينانه در قبال توسعه روستايي، اين موضوع پذيرفته ميگردد كه كارآفريني، يك نيروي مركزي براي نيل به رشد و توسعه اقتصادي است. بدون آن، ديگر عوامل توسعه به هدر رفته و تلف مي‌شود؛ با اين حال، پذيرش اين نكته نميتواند به تنهايي به توسعهی روستايي و پيشبرد فعاليتهاي اقتصادي بيانجامد. كارآفريني در نواحي روستايي در جستجوي تركيب واحدي از منابع، هم در درون و هم در خارج از فعاليتهاي كشاورزي است. (احمدپور داریانی ، 1387 )
كارآفريني روستايي اساساً تفاوتي با كارآفريني در شهر ندارد جز اينكه بايد آن را در فضاي روستا تصور نمود. ( زرنگار ، 1381 )
كارآفريني روستايي را می توان مجموع سه گزاره ذيل تعريف نمود :
1. نيرويي كه ساير منابع را براي پاسخگويي به يك تقاضای بيپاسخ بازار بسيج مي‌كند.
2. توانايي خلق و ايجاد چيزي از هيچ .
3. فرآيند خلق ارزش به وسيله امتزاج مجموعه واحدي از منابع درراستاي بهرهگيري از يك فرصت . ( Petrin,1997)
آنچه در مجموع مي‌توان براي تعريف مقوله كارآفريني روستايي بكار برد عبارتست از: ”بكارگيري نوآورانه منابع و امكانات روستا در راستاي شكار فرصتهاي كسب و كار“ اين نوع کسب و کارها با توجه به اندازهي کوچک روستاها، در مقياسي کوچک هستند و اغلب بين 10-20 نفر بوده و با توجه به غالب بودن فعاليتهاي کشاورزي و کارگاهي از کارايي خاصي برخوردارند. با توجه به تغييرات عصر کنوني و ورود به جامعهي اطلاعاتي، کسب و کارهاي روستايي نيز در نوع دچار تغيير و تحول شده‌اند و انواع کسب وکارهاي خدماتي، توليدي، صنعتي و فناوري اطلاعات در آن ديده مي‌شود. ( احمدپور داریانی ، 1387 )
چالش های کسب و کار اشتغال و کار آفرینی در مناطق روستایی :
1- عدم دسترسی به سرمایه و امکانات
2- انعطاف پذیری اقتصادی پائین و تاکید بر کسب و کار خاص و عمدتا" سنتی
3- ضریب ریسک پذیری فوق العاده پایین در جوامع روستایی
4- مشکل در عرضه کالا و خدمات و فقدان آشنایی با شیوه های بازاریابی محصولات
5- کمبود تجربه ، فقدان ایده و راه حل های خلاق جهت برون رفت ازمحرومیت
6- عدم دسترسی به منابع اطلاعات به روز و معتبر
الزامات رفع مشکل بیکاری و توسعه کسب و کار و اشتغال در مناطق روستایی:
1- توسعه ، ترویج و گسترش فرهنگ کسب و کار و کارآفرینی
2- آموزش های کاربردی کارآفرینی
3- توسعه زیر ساخت های اشتغال و کارآفرینی
در واقع امروزه برای ایجاد شغل تخصص لازم نیست بلکه باید توانایی استفاده از تخصص دیگران را داشت که این امر در مفهوم کار آفرینی تحقق می یابد .
فواید کارآفرینی در مناطق روستایی :
1- ايجادشرايط ويژه براي معکوس نمودن روند مهاجرت
2- اصلاح وتغيير الگو ي توزيع ومصرف انرژي
3- توسعه وبهينه سازي شبکه هاي حمل ونقل
4- ممنوعيت تغييرکاربري اراضي باغي،زراعي وعرصه هاي جنگلي ومرتعي
5- بهبود مديريت واصلاح شيوه هاي توليد دربخش هاي کشاورزي
6- توسعه صنايع تبديلي زود بازده درمناطق مستعد
7- اقتصادي نمودن کالاهاي کشاورزي وروستايي
8- دستيابي همگاني به آموزش هاي مقدماتی ، کاهش شکاف هاي طبقاتي وارتقاي توانمندي هاي زنان روستايي
9- ارتقاي سطح سلامت،ايجادمحيط هاي زندگي مفرح ونشاط انگيز
10- حمايت موثرازتشکيل وتوسعه تعاوني ها وايجادوگسترش مجتمع هاي تعاوني روستايي
11-تشکيل گروه هاي پس اندازخودگردان براي تامين بخشي ازنيازهاي مالي پروژه هاي کارآفريني
12-ايجادسيستم هاي اعتباري کوچک بمنظور ارايه تسهيلات مثل تاسيس بانک روستايی
13- ايجادمراکزآموزشي تلفيقي بمنظورارائه خدمات آموزش ومشاوره درزمينه هاي مختلف بازاريابي،صنايع دستي وسايرمهارت ها
بحث و نتيجهگيري
بحث
1-برخلاف تصور عمومی کارآفرینی روستایی معادل کارآفرینی در حوزه کشاورزی نیست بلکه کارآفرینی در حوزه کشاورزی بایستی به عنوان زیرمجموعه کارآفرینی روستایی تلقی شود .
2- کارآفرینی روستایی را نباید تنها در خود روستا دنبال نمود بلکه ایجاد شهرک های کسب و کار در مجاورت روستاهای مستعد نیز می تواند منجر به کارآفرینی روستایی گردد .
3- یکی از راهبردهای اساسی کارآفرینی روستایی توجه ویژه به صنایع و فعالیت های غیرکشاورزی مانند صنایع تبدیلی ، گردشگری ، صنایع دستی و ... است .
4-صنایع تبدیلی یکی از مهمترین زمینه های کارآفرینی و ایجاد اشتغال در مناطق روستایی محسوب می گردد . وظیفه اصلی این صنایع فرآوری محصولات کشاورزی و دامی روستا و تبدیل آن ها به کالاهایی با ارزش تر است که در حال حاضر عموما در کارخانه های شهری انجام می گیرد ولی اگر این فعالیت در روستا انجام شود کمیت ، کیفیت و دوام محصولات افزایش می یابد و گامی موثر در راستای تقویت امنیت غذایی کشور برداشته می شود .
5-صنایع دستی از جمله موضوعاتی است که بایستی بصورت ویژه در روستاها مورد توجه قرار گیرد . بحران آب ، بیکاری فصلی روستائیان ، امکان اشتغال به آن توسط زنان روستایی به عنوان قشر عظیمی از جمعیت روستایی به دلیل اینکه با پرداختن به آن نیاز به خروج از خانه ندارند و این نوع اشتغال با شرایط فرهنگی و اجتماعی روستا بیشتر هماهنگی دارد لزوم توجه و حمایت بیشتر از صنایع دستی را خاطر نشان می سازد .
6- مناطق روستایی کشور به دلیل جاذبه های طبیعی ، تاریخی و سنتی جذاب و کم نظیر بستر مناسبی برای صنعت گردشگری محسوب می گردند . ضمن اینکه فعالیت در این حوزه نیازمند سرمایه اولیه چندانی نیست .
7-توجه به ایجاد و گسترش خوشه ها در مناطق روستایی نقش بسیار موثری در کارآفرینی روستایی و ایجاد اشتغال پایدار روستائیان خواهد داشت .
8-کارآفرینی در روستا تنها از طریق ایجاد زیرساخت ها و تامین امکانات امکان پذیر نبوده بلکه نیازمند توسعه و ترویج فرهنگ کارآفرینی و نیز ارتقاء سطح دانش و اطلاعات روستائیان در زمینه کارآفرینی است که این امر تنها از طریق آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار امکان پذیر خواهد بود .
پیشنهادات
1- یافته های طرح حکایت از آن دارد که عدم وجود سرمایه اولیه کافی مهمترین عامل در بی توجهی روستائیان به کارآفرینی بوده لذا جذب سرمایه گذار جهت حمایت مالی در اجرای طرح های اشتغال زای روستایی از سوی دولت می تواند تاثیر بسیاری بر تحقق کارآفرینی و اشتغال روستایی داشته باشد .
2- از آنجائیکه تسهیلات بانکی می تواند تامین کننده سرمایه اولیه مورد نیاز جهت راه اندازی کسب و کار باشد ولیکن اکثریت قریب به اتفاق روستائیان از قوانین و مقررات سخت و دست و پاگیر بانکی جهت دریافت تسهیلات اشتغال زائی گله مند می باشند لذا پیشنهاد می گردد سیستم بانکی کشور در امر پرداخت تسهیلات اشتغال زائی خصوصا در روستاها که با مشکل ضامن روبرو هستند رویه دیگری را در پیش گیرد . تجربیات موفق کشورهایی همچون بنگلادش می تواند مورد استفاده قرار گیرد .
3- اجرای طرح نشان داد که فرهنگ سازی در حوزه کارآفرینی روستایی و برگزاری دوره های آموزشی نقش بسیار مهمی در ایجاد روحیه و انگیزه در روستائیان خواهد داشت به طوری که پس از اتمام طرح 12.6 % از شرکت کنندگان اقدام به راه اندازی کسب و کار نموده و زمینه اشتغال خود و دیگران را فراهم نمودند ضمن اینکه تعداد بیشتری از روستائیان نیز در صورت رفع برخی از موانع ، آمادگی و انگیزه کارآفرینی را دارا بودند .
4- عدم آشنایی شرکت کنندگان طرح از قوانین و مقررات اداری و بانکی و نیز فرآیندهای اداری کسب مجوز باعث کاهش ریسک پذیری و اعتماد به نفس آنان گردیده بود به طوری که تعداد بسیاری از آنان با تصور اینکه روند اخذ مجوز جهت راه اندازی کسب و کار بسیار دشوار و هزینه بر است از راه اندازی کسب و کار منصرف شده بودند لذا افزایش سطح آگاهی روستائیان در خصوص این موارد می تواند در تشویق و ترغیب آنان به کارآفرینی بسیار موثر باشد .
5- نبود بازار برای کالاهای تولید شده توسط کشاورزان باعث گردیده که یا موفق به فروش تولیدات خود نشوند یا آنکه محصول خود را که با زحمت فراوان تولید نموده اند با بهای اندک که در پاره ای از موارد پاسخگوی هزینه ها نیز نمی باشد در اختیار دلالان قرار دهند . در این راستا ایجاد کارخانجات صنایع تبدیلی در مجاورت روستاها ، راه اندازی و حمایت از بازارچه های محلی ، فراهم نمودن زمینه صادرات محصولات روستائیان و آموزش روستائیان در جهت برندسازی می تواند مشکل بازاریابی و فروش محصولات تولیدی آنان را کاهش دهد .
منابع
1- صیاد بیدهندی ، لیلا ، 1391 ، کارآفرینی روستایی ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور
2- افتخاری ، عبدالرضا رکن الدین ، سجاسی قیداری ، حمدالله . 1389 . توسعه روستایی با تاکید بر کارآفرینی ( تعاریف ، دیدگاهها و تجربیات ) ، تهران ، سمت .
3- زرنگار ، حمید رضا . کارآفرینی به منزله یک نیروی اقتصادی در توسعه روستایی ، ماهنامه جهاد ، شماره 251 ، 1381
4- احمدپور داریانی ، محمود ، 1387 ، کسب و کار روستایی ، سایت خانه کارآفرینان ایران
5- فلاحی ، هادی . ارائه مدل مفهومی از عوامل موثر بر کارآفرینی روستایی ، همایش ملی کارآفرینی (ارزش آفرینی در هزاره سوم) کرمان ، اسفند 1394
6- ناهید ، مجتبی ، کارآفرینی سبز گامی به سوی توسعه پایدار در هزاره سوم ، همایش ملی کارآفرینی (ارزش آفرینی در هزاره سوم ) کرمان ، اسفند 1394
10 - Hoy , F . ( 1983) . a program of rural enterepreurship form inception through implementation . Journal of community development .
11- Wortman . M.S . (1990) . Rural enterepreurship research : Integration in to the enterepreurship field . Agribusiness , 697 .
12 – Levitas , R . (2000) . Rural enterepreurship community enterprise in rural economy . Aberdeen department of management studies . university of Aberdeen .
13 – Kulawczuk . P . (1998) . The development entrepreneurship in rural areas in Jonatan . D . transfer of power : Decentralization in central and eastem . Europe . local govemment and public service reform initiative . open socity institute . Budapest .
14 – Reagan , B . (2002) . Are High-Growth entrepreneurship building the rural economy ? Federal reserve bank of kanzas city . Mo : center for the study of rural America .
15 – Petrin , T . (1997) . Rural development through entrepreneurship . Rome : FAO .
چکیده
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات ک...الگوی توسعه کارآفرینی روستایی در جنوب استان کرمان
چکیده
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . کارآفرینی روستایی فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس، توانايی مي يابد ، بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف ارائه می نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضایت می كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش می نمايد و اين فرآيند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز می گردد. از طریق کارآفرینی روستایی میتوان با شناسایی مزیتها، ظرفیتها و محدودیتهای جوامع روستایی بر اساس برنامهریزی راهبردی مناسب، به توسعه اقتصادی روستایی دست زد. هدف از این مقاله ارائه الگوی توسعه کارآفرینی در روستاهای جنوب استان کرمان و بیان تجربیات اجرای طرح میباشد . در این راستا ابتدا بر اساس مطالعات انجام شده در منطقه و تطبیق آن با اسناد بالا دستی و قوانین و مقررات موجود طرح کارآفرینی روستایی ( آموزش مهارت های کسب و کار به روستائیان ) تهیه و در اختیار معاونت آموزش و ترویج جهاد کشاورزی و سایر دستگاههای مرتبط با حوزه اشتغال استان کرمان قرار گرفت که پس از برگزاری جلسات تخصصی و کارشناسی با دستگاهها مورد تصویب قرار گرفت. سپس در جریان اجرای طرح از طریق تدوین و توزیع پرسشنامه هایی در بین مخاطبین ، اطلاعات مندرج در پرسشنامه ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت . جامعه آماری این طرح تعداد 699 نفر از روستائیان جنوب استان کرمان بودند که در دوره های آموزشی کارآفرینی و مهارت های کسب و کار شرکت داشتند اجرای طرح باعث تشویق و ترغیب 12.7 % روستائیان شرکت کننده در دوره ها به کارآفرینی و ایجاد اشتغال در روستا گردید . همچنین نتایج به دست آمده در طرح گویای این واقعیت است که عدم وجود سرمایه اولیه کافی ، موانع موجود بر سر راه دریافت تسهیلات بانکی ، نبود آموزش های تخصصی و کاربردی ، فرآیندهای اداری طولانی در کسب مجوزها ، عدم تحقق وعده های مسئولین و مشکلات موجود در امر بازاریابی و فروش محصولات تولیدی روستائیان از مهمترین مشکلات کارآفرینان روستایی می باشد .
واژگان كليدي: کارآفرینی روستایی جنوب استان کرمان
مقدمه
نقش و جايگاه روستاها درفرآيند هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي و سياسي در مقياس محلي، منطقه اي، ملي و بين المللي و پيامدهاي توسعه نيافتگي مناطق روستايي چون فقر گسترده، نابرابري فزاينده، رشد سريع جمعيت، بيكاري، مهاجرت، حاشيه نشيني شهري و غيره موجب توجه به توسعه روستايي و حتي تقدم آن بر توسعه شهري گرديده است . ضرورت تقدم و توجه به توسعه روستايي نسبت به توسعه شهري به اين علت نيست كه اكثريت جمعيت جهان سوم در مناطق روستايي قرار دارند، بلكه به اين علت است كه راه حل نهايي مسئله بيكاري شهري و تراكم جمعيت، بهبود محيط روستايي است . بنابراين، يکي از اهداف کلان توسعه در اغلب کشورها و از جمله کشور ما، کاهش بيکاري و توسعه فعاليت هاي شغلي است.
بنابراين از يك سو مسائل و مشكلات موجود در روستاها- كه دامنگير شهرها و كل كشور نيز شده- و ريشه اكثر آنها، بيكاري موجود در روستاهاست. از سوي ديگر باتوجه به ويژگيهاي كارآفرينان و اهميت و نقش كارآفريني در شناسايي فرصت هاي جديد شغلي و ايجاد اشتغال، افزايش ثروت، رشد توليد و خدمات مي تواند بعنوان راهبرد جديدي براي كاهش بيكاري، افزايش درآمد، كاهش فقر و جلوگيري از مهاجرت هاي روستايي در واقع بعنوان يك راهبرد و استراتژي جديد در توسعه روستايي مطرح شود. و مي توان گفت كه توسعه روستاها در مقايسه با گذشته، پيوند گسترده تري با مفهوم كارآفريني يافته است.( احمدپور داریانی ، 1387)
اهميت و ضرورت طرح
در شرایط کنونی کشور مهاجرت فزاینده روستائیان به شهرها از یک سو باعث شکل گیری آسیب های اجتماعی متفاوتی گردیده و از سوی دیگر جمعیت جوان و فعال روستاها را به شدت کاهش داده است . بنابراین ضروری است که در سیاست های توسعه روستایی بازنگری شود تا روستا بتواند رسالت خویش را در زمینه تامین امنیت غذایی شهروندان ، حفظ منابع حیاتی و اکوسیستم های طبیعی ، حفظ فعالیت های گردشگری و غیره به خوبی انجام دهد . ( افتخاری ، سجاسی قیداری ، 1389 )
روستاها عمدتا" از مناطق کمتر برخوردار محسوب می شوند که علیرغم برخورداری از مواهب طبیعی متاسفانه از امکانات مناسب اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی بی بهره اند . این محرومیت از امکانات باعث رشد بی رویه مهاجرت نیروی فعال روستا به شهر با هدف یافتن شغل مناسب گردیده است . طبق نتایج سرشماری نفوس و مسکن در 40 سال گذشته به ازای ایجاد یک شغل در روستا چهار شغل در شهر ایجاد گردیده است . این تفاوت فاحش یکی از دلایل عمده افزایش بیکاری در روستاهاست .
تجربیات توسعه روستایی در کشورهای مختلف جهان در چند دهه اخیر نشان می دهد که توسعه روستایی تنها با تزریق سرمایه و فن آوری محقق نمی شود بلکه عوامل زیادی در آن نقش ایفا می کنند . یکی از عواملی که در حال حاضر به عنوان راهکار اساسی در توسعه روستایی مطرح است توجه به مقوله کارآفرینی و تقویت روحیه کارآفرینی در روستائیان می باشد .
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . در این راستا با عنایت به تاکید برنامه پنجم لایحه برنامه ششم توسعه کشور و اسناد بالادستي بر اتخاذ برنامه ها و اقدامات اجرایی جهت توسعه روستایی کشور طرح کارآفرینی روستایی (آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان و عشایر ) با هدف توسعه و بهبود وضعیت روستاها ، ارتقاء سطح درآمد و کیفیت زندگی روستائیان و کشاورزان ، کمک به مهاجرت معکوس از شهر به روستا و نیز استقرار فعالیت های کارآفرینی و اشتغال زای کوچک در مناطق روستایی تدوين و اجرا گرديد .
پيشينه موضوع
کارآفرینی روستایی در آمریکا
پدیده مهاجرت از روستا به شهر یکی از بحران های اجتماعی در آمریکا محسوب می گردد . رشد اقتصادی نابرابر در روستاها ، تبدیل روستاهای نزدیک شهرها به شهر باعث گردیده که جمعیت روستانشینان روز به روز کاهش یافته و با کاهش جمعیت ، رکود اقتصادی در روستا به وجود آید . در این کشور مراکز کارآفرینی روستایی اقدامات و فعالیت های موثری را برای تشویق فعالیت های کارآفرینی به اجرا درآورده و تعداد مراکز حمایت کننده از کارآفرینان قابل توجه است . اگر چه تعداد شرکت های کارآفرین در حال رشد کمتر از حد متوسط است ولیکن نسبت کارآفرینان به کل جمعیت بالای حد متوسط می باشد .مطرح کردن کارآفرینی به عنوان یک انتخاب شغلی مناسب ، گنجاندن آموزش های کارآفرینی در سرفصل های درسی دانش آموزان ، برگزاری دوره های آموزش کارآفرینی برای بزرگسالان ، تدوین قوانین مناسب و گسترش سیستم های حمایت از کارآفرینی از جمله سیاست های توسعه کارآفرینی در این کشور می باشد . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در چین
چین کشوری پهناور است که 80 درصد جمعیت آن را روستائیان تشکیل می دهند و عمدتا به کار کشاورزی مشغولند . این کشور در حالی که 7 درصد اراضی قابل کشت دنیا را در اختیار دارد بایستی حدود 20 درصد جمعیت جهان را تغذیه کند. اقتصاد چین تا حد زیادی متکی بر اقتصاد روستایی و کشاورزی است . روستاهای چین در گذشته نقش انبار نیروی کار ارزان برای شهرها را ایفا می کردند . در مواقعی که شهرها نیاز به نیروی کار ارزان قیمت داشتند کشاورزان به شهرها مهاجرت می کردند و زمانی که به دلیل رکود اقتصادی در شهرها نیاز به نیروی کار نبود کشاورزان دوباره به روستاها بازمی گشتند . برای حل این مشکل ، دولت اقدام به تاسیس و راه اندازی شرکت های تولیدی و صنعتی کوچک و متوسط در روستاها نمود که خود نقش چندانی در اداره آنها ندارد . با تاسیس این شرکت ها متوسط درآمد کشاورزان افزایش یافت ، فرصت های شغلی جدید و متنوعی فراهم آمد و زمینه مهاجرت روستائیان از شهر به روستا ایجاد گردید . در حال حاضر این شرکت ها حدود 40 درصد توزیع ناخالص ملی را به خود اختصاص داده و برای بیش از 130 میلیون نفر شغل ایجاد کرده اند . بانک کشاورزی چین ، بانک توسعه کشاورزی چین ، شرکت های سرمایه گذار روستایی و شرکت های تامین اعتبار از جمله موسساتی هستند که با اعطای تسهیلات به کارآفرینان روستایی آنان را تشویق به تاسیس شرکت های تولیدی و صنعتی در روستا می نمایند . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در هند
کشور هند دومین کشور پرجمعیت دنیاست که علیرغم داشتن شهرهای بزرگ عمدتا یک کشور روستایی به شمار می آید . بیش از 50% جمعیت هند در روستاها زندگی می کنند از این رو توسعه اقتصادی هند با توسعه روستایی و یا توسعه کشاورزی عجین گشته است . یکی از سیاست های دولت برای توسعه کشور ایجاد اشتغال برای کشاورزان بدون زمین در بخش غیر کشاورزی و حل مشکل بیکاری فصلی آنان بوده است . طرح های مهم دولت هند برای حمایت از روستائیان برنامه ملی اشتغال روستایی ، ایجاد اشتغال برای جوانان بیکار و آموزش زنان روستایی برای کارآفرینی بوده است . تاسیس و فعالیت موسسه توسعه کارآفرینی هند که موسسه ای غیرانتفاعی بوده و حمایت بانک توسعه صنعتی هند ، اتحادیه سرمایه گذاران صنعتی و بانک ایالتی هند را نیز دارد بر توسعه کارآفرینی با بهره گیری از فن آوری تاکید دارد و در طول یک دهه تعداد 15243 نفر را آموزش داده است . این برنامه ها با هدف آموزش 3375 کارآفرین روستایی و راه اندازی 2700 شرکت کوچک اجرا شده است که 100800 فرصت شغلی در روستاها ایجاد خواهد نمود . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در مالزی
مالزی از کشورهای پرجمعیت آسیایی است که اکثر مردم آن به کار کشاورزی مشغولند ولی با تاکید دولت بر فعالیت های صنعتی سازی روستاها بخشی از جمعیت روستایی به فعالیت های صنعتی پرداختند . در این برنامه با ارائه مشاوره و برگزاری دوره های آموزشی کشاورزان به راه اندازی کسب و کارهای غیرکشاورزی و صنعتی تشویق می شدند .
توسعه مراکز رشد روستایی و گسترش فعالیت های صنعتی فرصت های شغلی جدیدی برای روستائیان ایجاد شد ولیکن هنوز عمده منبع اشتغال در این کشور کشاورزی محسوب می شود . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در ایران
در کشور ما تا شروع اجرای برنامه سوم توسعه، توجه چندانی به کارآفرینی نشده بود. حتی در محافل علمی و دانشگاهی نیز به جز موارد بسیار نادر، فعالیتی در این زمینه صورت نگرفته بود. مشکل بیکاری و پیشبینی حادتر شدن آن در دهه ۱۳۸۰ موجب شد که در زمان تدوین برنامه سوم توسعه، موضوع توسعه کارآفرینی مورد توجه قرار گیرد. با ابلاغ قانون برنامه سوم توسعه آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار در دستور کار بسیاری از دستگاهها و نیز بخش خصوصی قرار گرفت که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم :
1- وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی ( طرح شهروند کارآفرین )
2- وزارت علوم ، تحقیقات و فن آوری ( طرح کاراد )
3- جهاد دانشگاهی ( طرح آموزش کارآفرینی گام به گام )
4- سازمان فنی و حرفه ای ( KAB ، Syb)
5- آموزش و پرورش ( طرح ملی کاشف )
6- موسسه کار و تامین اجتماعی
7- جهاد کشاورزی ( آموزش اعضای صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی )
ولیکن تاکنون دوره ای تخصصی با عنوان کارآفرینی روستایی که در آن مطالب ارائه شده به صورت تخصصی مرتبط با موضوع کارآفرینی در روستا باشد توسط هیچیک از دستگاههای دولتی برای استفاده روستائیان در سطح کشور برگزار نگردیده است . در سال های اخیر موسسه پشتیبان کسب و کار ثمرات ارزش آفرینان با تدوین دوره ارزش آفرینی روستایی و تایید آن از طریق سازمان فنی و حرفه ای موضوع آموزش کارآفرینی روستایی را در استانهای کمتربرخوردار کشور در دستور کار قرارداده است .
اهداف
1- تربیت افراد خلاق ، با انگیزه ، نوآور و دارای روحیه مشارکت و کار تیمی
2- بستر سازی به منظور توسعه مشاغل روستایی و خودکفایی روستائیان
3- شناسایی فرصت ها و تهدیدهای محیط کسب و کار روستایی
4- تحریک انگیزه های افراد (میل به کسب سود حلال ، اعتماد به نفس ، استقلال مالی )
5- پرورش انگیزه های افراد (تفکر خلاق ، ریسک پذیری ، فرصت شناسی )
6- آموزش مهارت های قبل ، حین و بعد از راه اندازی کسب و کار
مراحل اجراي طرح
1- تدوين طرح
طرح كارآفريني روستايي ( آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار به روستائيان و عشاير ) با نظرسنجي از اساتيد و پژوهشگران حوزه كارآفريني ، مطالعه، بررسي و بومي سازي تجارب ساير سازمان ها ، برگزاري جلسات متعدد با كارشناسان خبره سازمانها ، موسسات و مراكز آموزشي و پژوهشي و تلفيقي از طرح هاي موفق كارآفريني كشور همچون طرح گام به گام جهاد دانشگاهي ، ارزش آفريني موسسه پشتيبان كسب و كار ثمرات ارزش آفرينان ، هميار كارآفرين مجتمع فني ايرانيان و كاشف پس از حدود 4 ماه كار پژوهشي مداوم تدوين گرديد .
2- تهيه منابع آموزشي
منابع آموزشي مورد نياز طرح با گردآوري روشهاي معتبر تدريس كارآفريني در كشور ، بوميسازي و تطبيق آنها با نيازهاي روستائيان تدوين و در اختيار مربيان طرح قرار گرفت .
3- تشكيل تيم آموزشي
در اين مرحله با فراخوان اعلام شده فارغ التحصيلان رشته هاي مديريت ، روانشناسي ، مشاوره ، مهندسي كشاورزي و ساير رشته هاي مرتبط كه داراي تخصص ، انگيزه كافي و روحيه جهادي جهت اجراي طرح بودند شناسايي و پس از برگزاري كارگاههاي آموزشي و توجيهي تعداد 24 نفر جهت تدريس غربال و انتخاب گرديدند .
4-هماهنگي هاي اداري
پس از تدوين طرح ، تهيه منابع آموزشي ، انتخاب مربيان و مجريان و تهيه سوابق آنان ، طرح جهت بررسي و اعلام نظر در اختيار سازمان جهاد كشاورزي ، فني و حرفه اي ، استانداري ، تعاون ، كار و رفاه اجتماعي ، جهاد دانشگاهي قرار گرفت كه طي جلسات كارشناسي متعدد با دستگاههاي مذكور مقرر گرديد معاونت ترويج و آموزش سازمان جهاد كشاورزي ، دفتر امور روستايي و شوراهاي استانداري و جهاد دانشگاهي مساعدت لازم را در اجراي طرح به عمل آورند .
5- برگزاري دوره هاي آموزشي
بر اساس استاندارد تدوين شده جهاد دانشگاهي دوره آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار طي 27 ساعت بصورت تئوري و عملي توسط مربيان تعيين شده بصورت نمونه در تعداد 8 روستا از روستاهاي جنوب استان كرمان اجرا و 699 نفر از روستائيان در آن شركت نمودند . در پايان دوره به كليه شركت كنندگان گواهينامه معتبر جهاد دانشگاهي اعطاء گرديد .
6- ارزيابي و تحليل نتايج دوره ها
پس از برگزاري دوره ها و جمع آوري آمار و اطلاعات مندرج در پرسشنامه هايي كه توسط مربيان و مجريان طرح در بين شركت كنندگان توزيع گرديده بود ميزان اثربخشي دوره ها ، عوامل موثر در ايجاد اشتغال پايدار و موانع كارآفريني و راه اندازي كسب و كار در روستاهاي جنوب استان كرمان مورد ارزيابي قرار گرفته و نتايج آن به دستگاههاي ذيربط منعكس گرديد .
تعاريف ، مفاهيم و نظريات
با توجه به ماهیت پویا و متغیر جوامع روستایی ارائه یک تعریف واحد و یکسان که در همه شرایط برای مناطق روستایی صادق و کاربردی باشد بسیار دشوار است . (Hoy , 1983) از نظر هوی ابتکارات کارآفرینانه در مناطق روستایی منجر به توسعه بومی جوامع کشاورزی می گردد .
در تعریفی دیگر کارآفرینی روستایی چنین بیان شده است : یک سازمان جدید که محصولات جدیدی را معرفی می کند ، در بازارهای جدید فعالیت می کند یا خود بازار جدیدی ایجاد می نماید و از یک فن آوری جدید در محیط روستایی استفاده می کند . (Wortman , 1990) این تعریف بر عناصر خلاقیت و نوآوری تاکید دارد .
همچنین با مرزبندی جغرافیایی کارآفرینی روستایی در خصوص ویژگی های کارآفرینان روستایی می توان گفت : آنان افرادی جوان ، بازگشت کننده به روستا ، مقاوم و صبور می باشند . (Levitas , 2000)
کارآفرینی روستایی تنها به کشاورزی محدود نمی شود بلکه توسعه صنعتی را نیز شامل می گردد و شهرک ها و نواحی مجاور روستا را نیز در بر می گیرد . (Kulawczuk , 1998 )
کارآفرینی روستایی فراهم کننده زمینه اشتغال ، افزایش درآمد وتولید ثروت ، بهبود کیفیت زندگی و کمک کننده به افراد محلی برای مشارکت در اقتصاد است . (Reagan , 2002)
كارآفريني روستايي فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس ، توانايي مي يابد بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف(كه معمولا در شهرها مي باشد) ارائه نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضايت كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش نمايد و اين فرايند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز گردد. ( ناهید ، 1394 )
كارآفريني روستايي و كارآفرينان روستايي در اصل هيچ تفاوتي با ساير كارآفرينان و كارآفريني ندارند. در واقع كارآفرينان روستايي همان ويژگي هايي را دارند كه كارآفرينان ساير مناطق دارند. حتي به دليل بالا بودن ريسك در فعاليت ها و محيط هاي روستايي، همچنين به دليل كمبود امكانات و ضعف مديريت در محيط هاي روستايي، كارآفرينان روستايي بايد به مراتب از قدرت ريسك پذيري بيشتري نسبت به سايرين برخوردار باشند. بنابراين كارآفرين در محيط هاي روستايي به دنبال شناسايي فرصت هاي جديد، نوآوري و خلاقيت در فعاليت هاي كشاورزي و غير كشاورزي ، نوآوري و خلاقيت در كاربري زمين و در واقع استفاده بهينه، متنوع و نوآورانه از منابع روستايي در جهت كسب سود بيشتر است. ( فلاحی ، 1394 )
اكنون توسعه روستايي بيش از گذشته با پديده كارآفريني سر و كار دارد. مؤسسات و شخصيتهاي رواج دهندهی توسعه روستايي، كارآفريني را به منزله يك مداخلهی راهبردي ميدانند كه مي تواند فرآيند توسعه روستايي را تسريع بخشد اما به نظر ميرسد كه همگي آنها بر نياز به گسترش بنگاههاي اقتصادي روستايي نيز توافق دارند. آژانسهاي توسعه، كارآفريني روستا را به عنوان يك نيروي اشتغالزاي بزرگ، سياستمداران آن را همچون يك راهبرد كليدي براي جلوگيري از ناآرامي در مناطق روستايي و كشاورزان آن را وسيلهاي براي بهبود درآمد خويش ميدانند.به اين ترتيب، كارآفريني از نقطه نظر تمام اين گروهها به عنوان وسيلهاي براي بهبود كيفيت زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي و ابزاري براي تثبيت اقتصاد و محيطي سالم تلقي ميگردد.
در شرايط وجود يك سمتگيري كارآفرينانه در قبال توسعه روستايي، اين موضوع پذيرفته ميگردد كه كارآفريني، يك نيروي مركزي براي نيل به رشد و توسعه اقتصادي است. بدون آن، ديگر عوامل توسعه به هدر رفته و تلف مي‌شود؛ با اين حال، پذيرش اين نكته نميتواند به تنهايي به توسعهی روستايي و پيشبرد فعاليتهاي اقتصادي بيانجامد. كارآفريني در نواحي روستايي در جستجوي تركيب واحدي از منابع، هم در درون و هم در خارج از فعاليتهاي كشاورزي است. (احمدپور داریانی ، 1387 )
كارآفريني روستايي اساساً تفاوتي با كارآفريني در شهر ندارد جز اينكه بايد آن را در فضاي روستا تصور نمود. ( زرنگار ، 1381 )
كارآفريني روستايي را می توان مجموع سه گزاره ذيل تعريف نمود :
1. نيرويي كه ساير منابع را براي پاسخگويي به يك تقاضای بيپاسخ بازار بسيج مي‌كند.
2. توانايي خلق و ايجاد چيزي از هيچ .
3. فرآيند خلق ارزش به وسيله امتزاج مجموعه واحدي از منابع درراستاي بهرهگيري از يك فرصت . ( Petrin,1997)
آنچه در مجموع مي‌توان براي تعريف مقوله كارآفريني روستايي بكار برد عبارتست از: ”بكارگيري نوآورانه منابع و امكانات روستا در راستاي شكار فرصتهاي كسب و كار“ اين نوع کسب و کارها با توجه به اندازهي کوچک روستاها، در مقياسي کوچک هستند و اغلب بين 10-20 نفر بوده و با توجه به غالب بودن فعاليتهاي کشاورزي و کارگاهي از کارايي خاصي برخوردارند. با توجه به تغييرات عصر کنوني و ورود به جامعهي اطلاعاتي، کسب و کارهاي روستايي نيز در نوع دچار تغيير و تحول شده‌اند و انواع کسب وکارهاي خدماتي، توليدي، صنعتي و فناوري اطلاعات در آن ديده مي‌شود. ( احمدپور داریانی ، 1387 )
چالش های کسب و کار اشتغال و کار آفرینی در مناطق روستایی :
1- عدم دسترسی به سرمایه و امکانات
2- انعطاف پذیری اقتصادی پائین و تاکید بر کسب و کار خاص و عمدتا" سنتی
3- ضریب ریسک پذیری فوق العاده پایین در جوامع روستایی
4- مشکل در عرضه کالا و خدمات و فقدان آشنایی با شیوه های بازاریابی محصولات
5- کمبود تجربه ، فقدان ایده و راه حل های خلاق جهت برون رفت ازمحرومیت
6- عدم دسترسی به منابع اطلاعات به روز و معتبر
الزامات رفع مشکل بیکاری و توسعه کسب و کار و اشتغال در مناطق روستایی:
1- توسعه ، ترویج و گسترش فرهنگ کسب و کار و کارآفرینی
2- آموزش های کاربردی کارآفرینی
3- توسعه زیر ساخت های اشتغال و کارآفرینی
در واقع امروزه برای ایجاد شغل تخصص لازم نیست بلکه باید توانایی استفاده از تخصص دیگران را داشت که این امر در مفهوم کار آفرینی تحقق می یابد .
فواید کارآفرینی در مناطق روستایی :
1- ايجادشرايط ويژه براي معکوس نمودن روند مهاجرت
2- اصلاح وتغيير الگو ي توزيع ومصرف انرژي
3- توسعه وبهينه سازي شبکه هاي حمل ونقل
4- ممنوعيت تغييرکاربري اراضي باغي،زراعي وعرصه هاي جنگلي ومرتعي
5- بهبود مديريت واصلاح شيوه هاي توليد دربخش هاي کشاورزي
6- توسعه صنايع تبديلي زود بازده درمناطق مستعد
7- اقتصادي نمودن کالاهاي کشاورزي وروستايي
8- دستيابي همگاني به آموزش هاي مقدماتی ، کاهش شکاف هاي طبقاتي وارتقاي توانمندي هاي زنان روستايي
9- ارتقاي سطح سلامت،ايجادمحيط هاي زندگي مفرح ونشاط انگيز
10- حمايت موثرازتشکيل وتوسعه تعاوني ها وايجادوگسترش مجتمع هاي تعاوني روستايي
11-تشکيل گروه هاي پس اندازخودگردان براي تامين بخشي ازنيازهاي مالي پروژه هاي کارآفريني
12-ايجادسيستم هاي اعتباري کوچک بمنظور ارايه تسهيلات مثل تاسيس بانک روستايی
13- ايجادمراکزآموزشي تلفيقي بمنظورارائه خدمات آموزش ومشاوره درزمينه هاي مختلف بازاريابي،صنايع دستي وسايرمهارت ها
بحث و نتيجهگيري
بحث
1-برخلاف تصور عمومی کارآفرینی روستایی معادل کارآفرینی در حوزه کشاورزی نیست بلکه کارآفرینی در حوزه کشاورزی بایستی به عنوان زیرمجموعه کارآفرینی روستایی تلقی شود .
2- کارآفرینی روستایی را نباید تنها در خود روستا دنبال نمود بلکه ایجاد شهرک های کسب و کار در مجاورت روستاهای مستعد نیز می تواند منجر به کارآفرینی روستایی گردد .
3- یکی از راهبردهای اساسی کارآفرینی روستایی توجه ویژه به صنایع و فعالیت های غیرکشاورزی مانند صنایع تبدیلی ، گردشگری ، صنایع دستی و ... است .
4-صنایع تبدیلی یکی از مهمترین زمینه های کارآفرینی و ایجاد اشتغال در مناطق روستایی محسوب می گردد . وظیفه اصلی این صنایع فرآوری محصولات کشاورزی و دامی روستا و تبدیل آن ها به کالاهایی با ارزش تر است که در حال حاضر عموما در کارخانه های شهری انجام می گیرد ولی اگر این فعالیت در روستا انجام شود کمیت ، کیفیت و دوام محصولات افزایش می یابد و گامی موثر در راستای تقویت امنیت غذایی کشور برداشته می شود .
5-صنایع دستی از جمله موضوعاتی است که بایستی بصورت ویژه در روستاها مورد توجه قرار گیرد . بحران آب ، بیکاری فصلی روستائیان ، امکان اشتغال به آن توسط زنان روستایی به عنوان قشر عظیمی از جمعیت روستایی به دلیل اینکه با پرداختن به آن نیاز به خروج از خانه ندارند و این نوع اشتغال با شرایط فرهنگی و اجتماعی روستا بیشتر هماهنگی دارد لزوم توجه و حمایت بیشتر از صنایع دستی را خاطر نشان می سازد .
6- مناطق روستایی کشور به دلیل جاذبه های طبیعی ، تاریخی و سنتی جذاب و کم نظیر بستر مناسبی برای صنعت گردشگری محسوب می گردند . ضمن اینکه فعالیت در این حوزه نیازمند سرمایه اولیه چندانی نیست .
7-توجه به ایجاد و گسترش خوشه ها در مناطق روستایی نقش بسیار موثری در کارآفرینی روستایی و ایجاد اشتغال پایدار روستائیان خواهد داشت .
8-کارآفرینی در روستا تنها از طریق ایجاد زیرساخت ها و تامین امکانات امکان پذیر نبوده بلکه نیازمند توسعه و ترویج فرهنگ کارآفرینی و نیز ارتقاء سطح دانش و اطلاعات روستائیان در زمینه کارآفرینی است که این امر تنها از طریق آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار امکان پذیر خواهد بود .
پیشنهادات
1- یافته های طرح حکایت از آن دارد که عدم وجود سرمایه اولیه کافی مهمترین عامل در بی توجهی روستائیان به کارآفرینی بوده لذا جذب سرمایه گذار جهت حمایت مالی در اجرای طرح های اشتغال زای روستایی از سوی دولت می تواند تاثیر بسیاری بر تحقق کارآفرینی و اشتغال روستایی داشته باشد .
2- از آنجائیکه تسهیلات بانکی می تواند تامین کننده سرمایه اولیه مورد نیاز جهت راه اندازی کسب و کار باشد ولیکن اکثریت قریب به اتفاق روستائیان از قوانین و مقررات سخت و دست و پاگیر بانکی جهت دریافت تسهیلات اشتغال زائی گله مند می باشند لذا پیشنهاد می گردد سیستم بانکی کشور در امر پرداخت تسهیلات اشتغال زائی خصوصا در روستاها که با مشکل ضامن روبرو هستند رویه دیگری را در پیش گیرد . تجربیات موفق کشورهایی همچون بنگلادش می تواند مورد استفاده قرار گیرد .
3- اجرای طرح نشان داد که فرهنگ سازی در حوزه کارآفرینی روستایی و برگزاری دوره های آموزشی نقش بسیار مهمی در ایجاد روحیه و انگیزه در روستائیان خواهد داشت به طوری که پس از اتمام طرح 12.6 % از شرکت کنندگان اقدام به راه اندازی کسب و کار نموده و زمینه اشتغال خود و دیگران را فراهم نمودند ضمن اینکه تعداد بیشتری از روستائیان نیز در صورت رفع برخی از موانع ، آمادگی و انگیزه کارآفرینی را دارا بودند .
4- عدم آشنایی شرکت کنندگان طرح از قوانین و مقررات اداری و بانکی و نیز فرآیندهای اداری کسب مجوز باعث کاهش ریسک پذیری و اعتماد به نفس آنان گردیده بود به طوری که تعداد بسیاری از آنان با تصور اینکه روند اخذ مجوز جهت راه اندازی کسب و کار بسیار دشوار و هزینه بر است از راه اندازی کسب و کار منصرف شده بودند لذا افزایش سطح آگاهی روستائیان در خصوص این موارد می تواند در تشویق و ترغیب آنان به کارآفرینی بسیار موثر باشد .
5- نبود بازار برای کالاهای تولید شده توسط کشاورزان باعث گردیده که یا موفق به فروش تولیدات خود نشوند یا آنکه محصول خود را که با زحمت فراوان تولید نموده اند با بهای اندک که در پاره ای از موارد پاسخگوی هزینه ها نیز نمی باشد در اختیار دلالان قرار دهند . در این راستا ایجاد کارخانجات صنایع تبدیلی در مجاورت روستاها ، راه اندازی و حمایت از بازارچه های محلی ، فراهم نمودن زمینه صادرات محصولات روستائیان و آموزش روستائیان در جهت برندسازی می تواند مشکل بازاریابی و فروش محصولات تولیدی آنان را کاهش دهد .
منابع
1- صیاد بیدهندی ، لیلا ، 1391 ، کارآفرینی روستایی ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور
2- افتخاری ، عبدالرضا رکن الدین ، سجاسی قیداری ، حمدالله . 1389 . توسعه روستایی با تاکید بر کارآفرینی ( تعاریف ، دیدگاهها و تجربیات ) ، تهران ، سمت .
3- زرنگار ، حمید رضا . کارآفرینی به منزله یک نیروی اقتصادی در توسعه روستایی ، ماهنامه جهاد ، شماره 251 ، 1381
4- احمدپور داریانی ، محمود ، 1387 ، کسب و کار روستایی ، سایت خانه کارآفرینان ایران
5- فلاحی ، هادی . ارائه مدل مفهومی از عوامل موثر بر کارآفرینی روستایی ، همایش ملی کارآفرینی (ارزش آفرینی در هزاره سوم) کرمان ، اسفند 1394
6- ناهید ، مجتبی ، کارآفرینی سبز گامی به سوی توسعه پایدار در هزاره سوم ، همایش ملی کارآفرینی (ارزش آفرینی در هزاره سوم ) کرمان ، اسفند 1394
10 - Hoy , F . ( 1983) . a program of rural enterepreurship form inception through implementation . Journal of community development .
11- Wortman . M.S . (1990) . Rural enterepreurship research : Integration in to the enterepreurship field . Agribusiness , 697 .
12 – Levitas , R . (2000) . Rural enterepreurship community enterprise in rural economy . Aberdeen department of management studies . university of Aberdeen .
13 – Kulawczuk . P . (1998) . The development entrepreneurship in rural areas in Jonatan . D . transfer of power : Decentralization in central and eastem . Europe . local govemment and public service reform initiative . open socity institute . Budapest .
14 – Reagan , B . (2002) . Are High-Growth entrepreneurship building the rural economy ? Federal reserve bank of kanzas city . Mo : center for the study of rural America .
15 – Petrin , T . (1997) . Rural development through entrepreneurship . Rome : FAO .
266
16 بهمن, 1397
کشاورزی و منابع طبیعی تصویر جدیدی به اشتراک گذاشته
16 بهمن, 1397 11:41 قبل از ظهر
کسب و کارهای خُرد و مشاغل خانگی به عنوان یکی از انواع رایج کسب و کارها در کشورهای مختلف دنیا از رواج و اهمیت فزاینده ای برخوردار است. کسب و کارهای خانگی یکی از انواع رایج کسب و کارها در ایران می باشد ک...کسب و کارهای خُرد و مشاغل خانگی به عنوان یکی از انواع رایج کسب و کارها در کشورهای مختلف دنیا از رواج و اهمیت فزاینده ای برخوردار است. کسب و کارهای خانگی یکی از انواع رایج کسب و کارها در ایران می باشد که علیرغم قدمت، ریشه دار و فراگیر بودن آن به دلیل عدم شناخت ماهیت و اهمیت آن، توجه کمتری بدان شده است.
راه اندازی یک کسب و کار کوچک در عصر حاضر ایده فوق العاده ای به نظر می رسد، اما نکته ی کلیدی در این فرآیند تهیه یک طرح کسب و کار (Business Plan) است. بیانیه ای رسمی که جنبه‌های مختلف کسب و کار، بازاری که در آن فعالیت دارید، استراتژی های بازاریابی، برندینگ، فروش، مسائل مالی مربوط به کسب و کار و کلیه انتظارات را به شکلی دقیق ارائه می دهد.
متأسفانه متقاضیان راه اندازی کسب و کار خصوصأ در کسب و کارهای خُرد و مشاغل خانگی از اهمّیت، ضرورت و فواید تدوین طرح کسب و کار آگاه نبوده و آن را برای راه اندازی کسب و کار خود لازم نمی دانند. از سوی دیگر دستگاه های ذیربط در حوزه کسب و کارهای خُرد و مشاغل خانگی نیز به تدوین طرح کسب و کار توجه چندانی نداشته و این امر موجب گردیده تدوین طرح کسب و کار متقاضیان اینگونه کسب و کارها یا توسط افراد غیرمتخصّص صورت گرفته و یا اینکه برای تهیه طرح به ناچار به کارشناسانی که بابت تدوین طرح هزینه های گزافی را مطالبه می نمایند و بابت فعالیت خود مجوزی ندارند متوسل گردند.
از این رو این کتاب می کوشد تا ضمن بیان مفاهیم، تعاریف و کلیات طرح کسب و کار، اهمیت، ضرورت و فواید آن را تشریح نموده و با معرفی قالب های ارائه طرح کسب و کار در دستگاه های اجرایی مرتبط و نمونه های تکمیل شده آن، امکان تدوین طرح کسب و کار جهت کسب و کارهای خرد و مشاغل خانگی را برای متقاضیان بدون نیاز به دیگران فراهم نماید به گونه ای که هر یک از متقاضیان کسب و کارهای خُرد و خانگی بتوانند با مطالعه کتاب نسبت به تدوین طرح کسب و کار جهت ارائه به دستگاه های اجرائی صادر کننده مجوز، بانک ها و موسسات مالی و اعتباری، سرمایه گذاران و ... اقدام نمایند.
راه اندازی یک کسب و کار کوچک در عصر حاضر ایده فوق العاده ای به نظر می رسد، اما نکته ی کلیدی در این فرآیند تهیه یک طرح کسب و کار (Business Plan) است. بیانیه ای رسمی که جنبه‌های مختلف کسب و کار، بازاری که در آن فعالیت دارید، استراتژی های بازاریابی، برندینگ، فروش، مسائل مالی مربوط به کسب و کار و کلیه انتظارات را به شکلی دقیق ارائه می دهد.
متأسفانه متقاضیان راه اندازی کسب و کار خصوصأ در کسب و کارهای خُرد و مشاغل خانگی از اهمّیت، ضرورت و فواید تدوین طرح کسب و کار آگاه نبوده و آن را برای راه اندازی کسب و کار خود لازم نمی دانند. از سوی دیگر دستگاه های ذیربط در حوزه کسب و کارهای خُرد و مشاغل خانگی نیز به تدوین طرح کسب و کار توجه چندانی نداشته و این امر موجب گردیده تدوین طرح کسب و کار متقاضیان اینگونه کسب و کارها یا توسط افراد غیرمتخصّص صورت گرفته و یا اینکه برای تهیه طرح به ناچار به کارشناسانی که بابت تدوین طرح هزینه های گزافی را مطالبه می نمایند و بابت فعالیت خود مجوزی ندارند متوسل گردند.
از این رو این کتاب می کوشد تا ضمن بیان مفاهیم، تعاریف و کلیات طرح کسب و کار، اهمیت، ضرورت و فواید آن را تشریح نموده و با معرفی قالب های ارائه طرح کسب و کار در دستگاه های اجرایی مرتبط و نمونه های تکمیل شده آن، امکان تدوین طرح کسب و کار جهت کسب و کارهای خرد و مشاغل خانگی را برای متقاضیان بدون نیاز به دیگران فراهم نماید به گونه ای که هر یک از متقاضیان کسب و کارهای خُرد و خانگی بتوانند با مطالعه کتاب نسبت به تدوین طرح کسب و کار جهت ارائه به دستگاه های اجرائی صادر کننده مجوز، بانک ها و موسسات مالی و اعتباری، سرمایه گذاران و ... اقدام نمایند.
241
28 مرداد, 1396
بابک شعبان نژاد گیلاکجانی
28 مرداد, 1396 9:55 قبل از ظهر
نقش سازمانهای مردم‌نهاد در تأمین مالی کشاورزی و روستایی
تأمین مالی خرد یکی از مباحث مهم در اقتصاد جهانی است که پس از تغییرات نظری در تئوری‌های اقتصادی و دیدگاه‌های توسعه‌ای به‌عنوان یک محرک اقتصادی بر...نقش سازمانهای مردم‌نهاد در تأمین مالی کشاورزی و روستایی
تأمین مالی خرد یکی از مباحث مهم در اقتصاد جهانی است که پس از تغییرات نظری در تئوری‌های اقتصادی و دیدگاه‌های توسعه‌ای به‌عنوان یک محرک اقتصادی برای کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که با مشکل تورم و بیکاری فزاینده روبه‌رو هستند و توزیع ثروت و درآمد در آنها چندان عادلانه نیست به‌عنوان کلید حل معما در نظر گرفته شده است.
اعتبارات خرد، به‌عنوان ابزاری مؤثر در مبارزه با فقر، گرسنگی، قابلیت‌ها و ارزش‌های خود را در توسعه این مناطق اثبات کرده است. این ابزار توانايی تغییر و بهبود زندگی مردم به‌ویژه مردم نیازمند را دارند. وام‌های کوچک، پس‌انداز و ارائه انواع خدمات مالی و بانکی این باور را در خانواده‌های کم‌درآمد و فقیر ایجاد می‌کند که با دسترسی به این خدمات، درآمد آنها افزایش خواهد یافت و به‌این‌ترتیب آنها می‌توانند در برابر موانع و مشکلات غیرمنتظره از خود محافظت کنند و سطح زندگی خویش را بهبود بخشند و برای تغذیه، مسکن و آموزش فرزندانشان سرمایه‌گذاری کنند.
دستیابی به این شرایط در زمره اصلی‌ترین اهداف برنامه هزاره سوم یعنی ریشه‌کنی فقر مطلق از جوامع بشری است. در سال‌های اخیر استفاده از اعتبارات خرد در بسیاری از کشورهای جهان اعم از توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته به‌عنوان ابزاري مهم برای کاهش فقر تلقی شده است. به لحاظ مفهوم‌شناسی «اعتبار» را میتوان یک مفهوم قدرت یا وسیله تأمین توانایی مالی و قدرت اقتصادی برای فقرا و قشر آسیب‌پذیر دانست که توسط8سعه
تأمین مالی خرد یکی از مباحث مهم در اقتصاد جهانی است که پس از تغییرات نظری در تئوری‌های اقتصادی و دیدگاه‌های توسعه‌ای به‌عنوان یک محرک اقتصادی بر...نقش سازمانهای مردم‌نهاد در تأمین مالی کشاورزی و روستایی
تأمین مالی خرد یکی از مباحث مهم در اقتصاد جهانی است که پس از تغییرات نظری در تئوری‌های اقتصادی و دیدگاه‌های توسعه‌ای به‌عنوان یک محرک اقتصادی برای کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که با مشکل تورم و بیکاری فزاینده روبه‌رو هستند و توزیع ثروت و درآمد در آنها چندان عادلانه نیست به‌عنوان کلید حل معما در نظر گرفته شده است.
اعتبارات خرد، به‌عنوان ابزاری مؤثر در مبارزه با فقر، گرسنگی، قابلیت‌ها و ارزش‌های خود را در توسعه این مناطق اثبات کرده است. این ابزار توانايی تغییر و بهبود زندگی مردم به‌ویژه مردم نیازمند را دارند. وام‌های کوچک، پس‌انداز و ارائه انواع خدمات مالی و بانکی این باور را در خانواده‌های کم‌درآمد و فقیر ایجاد می‌کند که با دسترسی به این خدمات، درآمد آنها افزایش خواهد یافت و به‌این‌ترتیب آنها می‌توانند در برابر موانع و مشکلات غیرمنتظره از خود محافظت کنند و سطح زندگی خویش را بهبود بخشند و برای تغذیه، مسکن و آموزش فرزندانشان سرمایه‌گذاری کنند.
دستیابی به این شرایط در زمره اصلی‌ترین اهداف برنامه هزاره سوم یعنی ریشه‌کنی فقر مطلق از جوامع بشری است. در سال‌های اخیر استفاده از اعتبارات خرد در بسیاری از کشورهای جهان اعم از توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته به‌عنوان ابزاري مهم برای کاهش فقر تلقی شده است. به لحاظ مفهوم‌شناسی «اعتبار» را میتوان یک مفهوم قدرت یا وسیله تأمین توانایی مالی و قدرت اقتصادی برای فقرا و قشر آسیب‌پذیر دانست که توسط8سعه
239
28 مرداد, 1396
بابک شعبان نژاد گیلاکجانی
28 مرداد, 1396 9:42 قبل از ظهر
چای ایرانی
وزير جهاد و كشاورزي در نامه‌اي به معاون اول رئيس‌جمهوري، آقاي جهانگيري درخواست كرده‌اند كه در ادارات دولتي از چاي ايراني استفاده شود. وي در اين نامه يادآور شده است كه چای ایرانی به دلیل عدم ا...چای ایرانی
وزير جهاد و كشاورزي در نامه‌اي به معاون اول رئيس‌جمهوري، آقاي جهانگيري درخواست كرده‌اند كه در ادارات دولتي از چاي ايراني استفاده شود. وي در اين نامه يادآور شده است كه چای ایرانی به دلیل عدم استفاده از سموم شیمیایی، سالم‌ترین چای دنیا محسوب می‌شود. تداوم تولید این محصول که در سال‌های اخیر با حمایت دولت تدبیر و امید از رونق و افزایش قابل توجهی برخوردار بوده است، ضمن حفظ اشتغال و تأمین معیشت کشاورزان می‌تواند بخش مهمی از مصارف مردم عزیز کشور را تأمین كند.
کلیه دستگاههای اجرایی اعم از لشگری و کشوری چای مصرفی مورد نیاز خود را از کارخانجات تولیدکننده داخلی تأمین کنند. آقای حجتی در ادامه نامه خود، آمادگی سازمان چای کشور را برای همراهی و مشاوره در زمینه تأمین چای مصرفی دستگاههای اجرایی از طریق سندیکای کارخانجات چای‌سازی اعلام کرده است.
گزارش روزنامه شهروند در ١١/٥/١٣٩٦ برآورد كرده است كه كارمندان دولتي سالانه حدود ٣هزار تن چاي مصرف مي‌كنند كه اين مقدار حدود ٢٠درصد آمار رسمي توليد چاي در كشور است. و اين جزو كوچكي از نيازهاي كشور به چاي است كه سالانه بيش از صد هزار تن چاي است و بقیه از طریق واردات تأمین می‌شود. اين حجم نياز به چاي هنگامی است كه توليد چاي ايراني نسبت به گذشته نصف شده است. اين وضعيت در شرايطي است كه مطابق گزارش روزنامه شهروند: «بیشتر باغ‌های چای ایران در مجاورت جنگل‌های طبیعی ایجاد شده‌اند. خاک جنگل‌های طبیعی سالیان سال است از غنی‌ترین کود برگ و بقایای جنگلی تغذیه می‌کند. در نتیجه خاک باغ‌های چای ایرانی بسیار غنی و حاصلخیز است. از این گذشته آفتاب درخشان ایران و اقلیم شمال به چای ایرانی خاصیتی میدهد که دراصطلاح به آن «گس یا دبش» بودن می‌گوییم. مجموع این ویژگیهای تولید به چای ایرانی عطر و طعم طبیعی میدهد که چای خارجی از آن بی‌نصیب است و تولیدکنندگان خارجی تلاش می‌کنند با اسانس و طعم‌های شیمیایی عطر و رنگ مصنوعی به چایشان ببخشند.
کیفیت بالای چای ایرانی موجب شده است که قیمت مرغوب‌ترین چای ایرانی تا کیلویی ٦٠-٥٠ هزار تومان نیز برسد و بنا به اعلام اتحادیه چایکاران ایران چای ایرانی به کشورهای اروپایی نظیر آلمان، انگلیس، سوئد و حتی آمریکا صادر شود. با وجود این ذائقه مصرف‌کننده ایرانی به چای بی‌کیفیت خارجی عادت کرده است؛ چایی که با طعم‌دهنده‌ها و رنگ‌دهنده‌های مصنوعی پول نفت کشور را از مرزها خارج می‌کند و بیشتر هم به جیب قاچاقچیان می‌ریزد.»
همچنين در سياست‌هاي رسمي اقتصادي كشور نیز همواره تأكيد شده است كه استفاده از توليدات داخلي تشويق شود و در اولويت قرار گيرد؛ ولي آيا راه‌حل آن صدور بخشنامه است؟ پيش از ورود به بحث تأكيد شود كه نويسنده اين يادداشت بيش از ١٠ سال است كه چاي ايراني مي‌نوشد و حتي براي میهمانان خود نيز از اين چاي استفاده مي‌كند ولي گمان نمي‌كند كه با صدور بخشنامه مسأله‌اي حل شود. يك نمونه مهم و مرتبط با موضوع كه اخيرا پيش آمد، خودكار است. با توجه به استفاده زياد نويسنده از خودكار، تأمين كيفيت آن را هميشه مقدم بر قيمت دانسته‌ام. خودكارهاي ايراني در شروع نوشتن كند عمل مي‌كنند، روان نيستند، فشار زيادي را به دست وارد مي‌كنند، ممكن است جوهر پس دهند، از نوك خودكار نيز جوهر اضافي بيرون مي‌آيد و در نتيجه متن را خراب مي‌كند، با تغييرات هوا دچار مشكل مي‌شوند، جوهر به جدار داخلي لوله مي‌چسبد و كارآيي آن كمتر مي‌شود و... البته اين مشكلات براي همه خودكارها حتی از یک مارک نيست ولي براي يك نويسنده بسيار مهم است كه ذهنش درگير كيفيت و مشكلات خودكار نشود؛ در غير اين صورت قادر به نوشتن نخواهد بود. لذا سال‌هاي زيادي است كه هميشه از خودكارهاي خارجي استفاده مي‌كند كه قيمت آنها ٣ تا ٤ برابر خودكار ايراني است؛ ولي در هفته گذشته كه براي حضور در جلسه‌اي به يك اداره رفته بودم، يك خودكار از روي ميز برداشتم تا مطلبي را يادداشت كنم. بسيار خودكار خوش‌دست و رواني بود. فكر كردم كه خارجي است. ولي ديدم كه برچسب آن ايراني است. در همان جلسه تعريف خودكار را كردم. شب از طريق اينترنت جست‌وجو كردم، ديدم قيمت آن ٥٠٠ تومان و حداقل يك‌سوم قيمت مشابه خارجي است. کامنت‌گذاران هم همه از این خودکار تعریف کرده بودند؛ بدون آن‌كه كيفيت پايين‌تري داشته باشد و حتي مي‌توان گفت بهتر هم بود. و از اين پس به‌طور قطع آن را مي‌خرم، نه فقط براي اينكه خيلي ارزان‌تر است، بلكه به اين دليل كه حس خوبي به من مي‌دهد كه بالاخره با خودكار ايراني مي‌توانم بنويسم. به ياد توليدكننده خودكار بيك خانواده رفوگران افتادم كه چگونه اين كار را انجام داده بود و چطور از ادامه کار، زماني عقب افتاديم و اكنون دوباره در حال بازسازي هستيم. مسأله چاي و هر كالاي ديگر ايراني نيز همين‌طور است. خريد داخلي آنها را نمي‌توان با صدور بخشنامه حل كرد. دستوري‌شدن خريد كالاي توليد داخل ممكن است نتيجه معكوس بدهد. الان مي‌توان بخشنامه داد كه ادارات دولتي خودكار مزبور را بخرند، چون حداقل كيفيت لازم را دارد. ولي اگر حمايت از توليد داخلي به گونه‌اي شود كه فروش آن تضمين شود و توليدكننده رقيبي جلوي خود نبيند، به مرور كيفيت آن از ميان خواهد رفت و پس از مدتي با هيچ ضرب و زوري و با هيچ قيمت حتي ارزاني هم نمي‌توان آن را فروخت.
چاي ايراني براي آن‌كه در سبد مصرف خانوار ايراني قرار گيرد، از يك سو نياز به فرهنگ‌سازي دارد؛ زيرا چاي ايراني ديردم است و با چاي خارجي كه در كمتر از چند دقيقه دم كشيده و آماده مصرف مي‌شود، فرق دارد و دم‌کردن آن کمی حوصله می‌خواهد؛ حدود ٢٠ دقيقه بايد صبر كرد تا دم بكشد. به علت مصرف چاي خارجي، ذائقه ما از چاي ايراني برگشته است و بايد قدري كوشش كرد تا تغییر کند. كساني كه مدتي چاي ایرانی را مي‌نوشند، مزه آن را حتي بهتر از چاي خارجي ارزيابي مي‌كنند ولي در ابتدا مزه آن قدري غير متعارف است. بايد تغييراتي در چاي ايراني داد كه به سليقه و ذائقه مصرف‌كننده ايراني نزديك شود؛ در هر حال سرعت دم‌كشيدن مسأله مهمي است. چاي مخلوط يك راه‌حل بود. وظيفه اصلي دولت و توليدكنندگان حل اين مشكلات است، در كنارش هم مي‌توان فرهنگ‌سازي كرد. بويژه اكنون كه مردم در امور بهداشتي و درماني و استفاده از مواد افزودني‌ها حساس شده‌اند. فراموش نكنيم چاي ايراني در همان منطقه و به دست همان مردمي توليد مي‌شود كه برنج ايراني توليد مي‌شود. در حالي كه چاي ايراني بايد با بخشنامه مصرف شود، ولی برنج ايراني به گونه‌اي است كه رستوران‌ها براي جلب مشتري تأكيد مي‌كنند كه برنج مصرفي آنان صد‌درصد ايراني است. بنابراين شاید ايرادي به صدور بخشنامه مذكور نباشد، ولي بايد در كنار آن اقدامات موثري براي بهبود كيفيت و قيمت و هماهنگي با ذائقه و سليقه مصرف‌كننده ايراني نيز صورت گيرد.
برچسب اخبار: #چای ایرانی ، برنج ایرانی
وزير جهاد و كشاورزي در نامه‌اي به معاون اول رئيس‌جمهوري، آقاي جهانگيري درخواست كرده‌اند كه در ادارات دولتي از چاي ايراني استفاده شود. وي در اين نامه يادآور شده است كه چای ایرانی به دلیل عدم ا...چای ایرانی
وزير جهاد و كشاورزي در نامه‌اي به معاون اول رئيس‌جمهوري، آقاي جهانگيري درخواست كرده‌اند كه در ادارات دولتي از چاي ايراني استفاده شود. وي در اين نامه يادآور شده است كه چای ایرانی به دلیل عدم استفاده از سموم شیمیایی، سالم‌ترین چای دنیا محسوب می‌شود. تداوم تولید این محصول که در سال‌های اخیر با حمایت دولت تدبیر و امید از رونق و افزایش قابل توجهی برخوردار بوده است، ضمن حفظ اشتغال و تأمین معیشت کشاورزان می‌تواند بخش مهمی از مصارف مردم عزیز کشور را تأمین كند.
کلیه دستگاههای اجرایی اعم از لشگری و کشوری چای مصرفی مورد نیاز خود را از کارخانجات تولیدکننده داخلی تأمین کنند. آقای حجتی در ادامه نامه خود، آمادگی سازمان چای کشور را برای همراهی و مشاوره در زمینه تأمین چای مصرفی دستگاههای اجرایی از طریق سندیکای کارخانجات چای‌سازی اعلام کرده است.
گزارش روزنامه شهروند در ١١/٥/١٣٩٦ برآورد كرده است كه كارمندان دولتي سالانه حدود ٣هزار تن چاي مصرف مي‌كنند كه اين مقدار حدود ٢٠درصد آمار رسمي توليد چاي در كشور است. و اين جزو كوچكي از نيازهاي كشور به چاي است كه سالانه بيش از صد هزار تن چاي است و بقیه از طریق واردات تأمین می‌شود. اين حجم نياز به چاي هنگامی است كه توليد چاي ايراني نسبت به گذشته نصف شده است. اين وضعيت در شرايطي است كه مطابق گزارش روزنامه شهروند: «بیشتر باغ‌های چای ایران در مجاورت جنگل‌های طبیعی ایجاد شده‌اند. خاک جنگل‌های طبیعی سالیان سال است از غنی‌ترین کود برگ و بقایای جنگلی تغذیه می‌کند. در نتیجه خاک باغ‌های چای ایرانی بسیار غنی و حاصلخیز است. از این گذشته آفتاب درخشان ایران و اقلیم شمال به چای ایرانی خاصیتی میدهد که دراصطلاح به آن «گس یا دبش» بودن می‌گوییم. مجموع این ویژگیهای تولید به چای ایرانی عطر و طعم طبیعی میدهد که چای خارجی از آن بی‌نصیب است و تولیدکنندگان خارجی تلاش می‌کنند با اسانس و طعم‌های شیمیایی عطر و رنگ مصنوعی به چایشان ببخشند.
کیفیت بالای چای ایرانی موجب شده است که قیمت مرغوب‌ترین چای ایرانی تا کیلویی ٦٠-٥٠ هزار تومان نیز برسد و بنا به اعلام اتحادیه چایکاران ایران چای ایرانی به کشورهای اروپایی نظیر آلمان، انگلیس، سوئد و حتی آمریکا صادر شود. با وجود این ذائقه مصرف‌کننده ایرانی به چای بی‌کیفیت خارجی عادت کرده است؛ چایی که با طعم‌دهنده‌ها و رنگ‌دهنده‌های مصنوعی پول نفت کشور را از مرزها خارج می‌کند و بیشتر هم به جیب قاچاقچیان می‌ریزد.»
همچنين در سياست‌هاي رسمي اقتصادي كشور نیز همواره تأكيد شده است كه استفاده از توليدات داخلي تشويق شود و در اولويت قرار گيرد؛ ولي آيا راه‌حل آن صدور بخشنامه است؟ پيش از ورود به بحث تأكيد شود كه نويسنده اين يادداشت بيش از ١٠ سال است كه چاي ايراني مي‌نوشد و حتي براي میهمانان خود نيز از اين چاي استفاده مي‌كند ولي گمان نمي‌كند كه با صدور بخشنامه مسأله‌اي حل شود. يك نمونه مهم و مرتبط با موضوع كه اخيرا پيش آمد، خودكار است. با توجه به استفاده زياد نويسنده از خودكار، تأمين كيفيت آن را هميشه مقدم بر قيمت دانسته‌ام. خودكارهاي ايراني در شروع نوشتن كند عمل مي‌كنند، روان نيستند، فشار زيادي را به دست وارد مي‌كنند، ممكن است جوهر پس دهند، از نوك خودكار نيز جوهر اضافي بيرون مي‌آيد و در نتيجه متن را خراب مي‌كند، با تغييرات هوا دچار مشكل مي‌شوند، جوهر به جدار داخلي لوله مي‌چسبد و كارآيي آن كمتر مي‌شود و... البته اين مشكلات براي همه خودكارها حتی از یک مارک نيست ولي براي يك نويسنده بسيار مهم است كه ذهنش درگير كيفيت و مشكلات خودكار نشود؛ در غير اين صورت قادر به نوشتن نخواهد بود. لذا سال‌هاي زيادي است كه هميشه از خودكارهاي خارجي استفاده مي‌كند كه قيمت آنها ٣ تا ٤ برابر خودكار ايراني است؛ ولي در هفته گذشته كه براي حضور در جلسه‌اي به يك اداره رفته بودم، يك خودكار از روي ميز برداشتم تا مطلبي را يادداشت كنم. بسيار خودكار خوش‌دست و رواني بود. فكر كردم كه خارجي است. ولي ديدم كه برچسب آن ايراني است. در همان جلسه تعريف خودكار را كردم. شب از طريق اينترنت جست‌وجو كردم، ديدم قيمت آن ٥٠٠ تومان و حداقل يك‌سوم قيمت مشابه خارجي است. کامنت‌گذاران هم همه از این خودکار تعریف کرده بودند؛ بدون آن‌كه كيفيت پايين‌تري داشته باشد و حتي مي‌توان گفت بهتر هم بود. و از اين پس به‌طور قطع آن را مي‌خرم، نه فقط براي اينكه خيلي ارزان‌تر است، بلكه به اين دليل كه حس خوبي به من مي‌دهد كه بالاخره با خودكار ايراني مي‌توانم بنويسم. به ياد توليدكننده خودكار بيك خانواده رفوگران افتادم كه چگونه اين كار را انجام داده بود و چطور از ادامه کار، زماني عقب افتاديم و اكنون دوباره در حال بازسازي هستيم. مسأله چاي و هر كالاي ديگر ايراني نيز همين‌طور است. خريد داخلي آنها را نمي‌توان با صدور بخشنامه حل كرد. دستوري‌شدن خريد كالاي توليد داخل ممكن است نتيجه معكوس بدهد. الان مي‌توان بخشنامه داد كه ادارات دولتي خودكار مزبور را بخرند، چون حداقل كيفيت لازم را دارد. ولي اگر حمايت از توليد داخلي به گونه‌اي شود كه فروش آن تضمين شود و توليدكننده رقيبي جلوي خود نبيند، به مرور كيفيت آن از ميان خواهد رفت و پس از مدتي با هيچ ضرب و زوري و با هيچ قيمت حتي ارزاني هم نمي‌توان آن را فروخت.
چاي ايراني براي آن‌كه در سبد مصرف خانوار ايراني قرار گيرد، از يك سو نياز به فرهنگ‌سازي دارد؛ زيرا چاي ايراني ديردم است و با چاي خارجي كه در كمتر از چند دقيقه دم كشيده و آماده مصرف مي‌شود، فرق دارد و دم‌کردن آن کمی حوصله می‌خواهد؛ حدود ٢٠ دقيقه بايد صبر كرد تا دم بكشد. به علت مصرف چاي خارجي، ذائقه ما از چاي ايراني برگشته است و بايد قدري كوشش كرد تا تغییر کند. كساني كه مدتي چاي ایرانی را مي‌نوشند، مزه آن را حتي بهتر از چاي خارجي ارزيابي مي‌كنند ولي در ابتدا مزه آن قدري غير متعارف است. بايد تغييراتي در چاي ايراني داد كه به سليقه و ذائقه مصرف‌كننده ايراني نزديك شود؛ در هر حال سرعت دم‌كشيدن مسأله مهمي است. چاي مخلوط يك راه‌حل بود. وظيفه اصلي دولت و توليدكنندگان حل اين مشكلات است، در كنارش هم مي‌توان فرهنگ‌سازي كرد. بويژه اكنون كه مردم در امور بهداشتي و درماني و استفاده از مواد افزودني‌ها حساس شده‌اند. فراموش نكنيم چاي ايراني در همان منطقه و به دست همان مردمي توليد مي‌شود كه برنج ايراني توليد مي‌شود. در حالي كه چاي ايراني بايد با بخشنامه مصرف شود، ولی برنج ايراني به گونه‌اي است كه رستوران‌ها براي جلب مشتري تأكيد مي‌كنند كه برنج مصرفي آنان صد‌درصد ايراني است. بنابراين شاید ايرادي به صدور بخشنامه مذكور نباشد، ولي بايد در كنار آن اقدامات موثري براي بهبود كيفيت و قيمت و هماهنگي با ذائقه و سليقه مصرف‌كننده ايراني نيز صورت گيرد.
برچسب اخبار: #چای ایرانی ، برنج ایرانی
237
17 مرداد, 1396
کشاورزی و منابع طبیعی
17 مرداد, 1396 9:13 قبل از ظهر
معرفی طرح کارآفرینی روستایی و بیان تجربیات اجرای طرح در روستاهای جنوب استان کرمان
چکیده:
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شه...معرفی طرح کارآفرینی روستایی و بیان تجربیات اجرای طرح در روستاهای جنوب استان کرمان
چکیده:
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . کارآفرینی روستایی فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس، توانايی مي يابد ، بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف ارائه می نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضایت می كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش می نمايد و اين فرآيند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز می گردد . از طریق کارآفرینی روستایی میتوان با شناسایی مزیتها، ظرفیتها و محدودیتهای جوامع روستایی بر اساس برنامهریزی راهبردی مناسب، به توسعه اقتصادی روستایی دست زد. هدف از این مقاله معرفی طرح کارآفرینی روستایی و بیان تجربیات اجرای طرح در روستاهای جنوب استان کرمان میباشد . در جریان اجرای طرح از طریق تدوین و توزیع پرسشنامه هایی در بین مخاطبین ، اطلاعات مندرج در پرسشنامه ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت . جامعه آماری این طرح تعداد 699 نفر از روستائیان جنوب استان کرمان بودند که در دوره های آموزشی کارآفرینی و مهارت های کسب و کار شرکت داشتند اجرای طرح باعث تشویق و ترغیب 7/12 % روستائیان شرکت کننده در دوره ها به کارآفرینی و ایجاد اشتغال در روستا گردید . همچنین نتایج به دست آمده در طرح گویای این واقعیت است که عدم وجود سرمایه اولیه کافی ، موانع موجود بر سر راه دریافت تسهیلات بانکی ، نبود آموزش های تخصصی و کاربردی ، فرآیندهای اداری طولانی در کسب مجوزها ، عدم تحقق وعده های مسئولین و مشکلات موجود در امر بازاریابی و فروش محصولات تولیدی روستائیان از مهمترین مشکلات کارآفرینان روستایی می باشد .
کلید واژه ها: طرح کارآفرینی روستایی
مقدمه
نقش و جايگاه روستاها درفرآيند هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي و سياسي در مقياس محلي، منطقه اي، ملي و بين المللي و پيامدهاي توسعه نيافتگي مناطق روستايي چون فقر گسترده، نابرابري فزاينده، رشد سريع جمعيت، بيكاري، مهاجرت، حاشيه نشيني شهري و غيره موجب توجه به توسعه روستايي و حتي تقدم آن بر توسعه شهري گرديده است . ضرورت تقدم و توجه به توسعه روستايي نسبت به توسعه شهري به اين علت نيست كه اكثريت جمعيت جهان سوم در مناطق روستايي قرار دارند، بلكه به اين علت است كه راه حل نهايي مسئله بيكاري شهري و تراكم جمعيت، بهبود محيط روستايي است . بنابراين، يکي از اهداف کلان توسعه در اغلب کشورها و از جمله کشور ما، کاهش بيکاري و توسعه فعاليت هاي شغلي است.
بنابراين از يك سو مسائل و مشكلات موجود در روستاها- كه دامنگير شهرها و كل كشور نيز شده- و ريشه اكثر آنها، بيكاري موجود در روستاهاست. از سوي ديگر باتوجه به ويژگيهاي كارآفرينان و اهميت و نقش كارآفريني در شناسايي فرصت هاي جديد شغلي و ايجاد اشتغال، افزايش ثروت، رشد توليد و خدمات مي تواند بعنوان راهبرد جديدي براي كاهش بيكاري، افزايش درآمد، كاهش فقر و جلوگيري از مهاجرت هاي روستايي در واقع بعنوان يك راهبرد و استراتژي جديد در توسعه روستايي مطرح شود. و مي توان گفت كه توسعه روستاها در مقايسه با گذشته، پيوند گسترده تري با مفهوم كارآفريني يافته است. ( احمدپور داریانی ، 1387)
اهميت و ضرورت طرح
در شرایط کنونی کشور مهاجرت فزاینده روستائیان به شهرها از یک سو باعث شکل گیری آسیب های اجتماعی متفاوتی گردیده و از سوی دیگر جمعیت جوان و فعال روستاها را به شدت کاهش داده است . بنابراین ضروری است که در سیاست های توسعه روستایی بازنگری شود تا روستا بتواند رسالت خویش را در زمینه تامین امنیت غذایی شهروندان ، حفظ منابع حیاتی و اکوسیستم های طبیعی ، حفظ فعالیت های گردشگری و غیره به خوبی انجام دهد . ( افتخاری ، سجاسی قیداری ، 1389 )
روستاها عمدتا" از مناطق کمتر برخوردار محسوب می شوند که علیرغم برخورداری از مواهب طبیعی متاسفانه از امکانات مناسب اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی بی بهره اند . این محرومیت از امکانات باعث رشد بی رویه مهاجرت نیروی فعال روستا به شهر با هدف یافتن شغل مناسب گردیده است . طبق نتایج سرشماری نفوس و مسکن در 40 سال گذشته به ازای ایجاد یک شغل در روستا چهار شغل در شهر ایجاد گردیده است . این تفاوت فاحش یکی از دلایل عمده افزایش بیکاری در روستاهاست .
تجربیات توسعه روستایی در کشورهای مختلف جهان در چند دهه اخیر نشان می دهد که توسعه روستایی تنها با تزریق سرمایه و فن آوری محقق نمی شود بلکه عوامل زیادی در آن نقش ایفا می کنند . یکی از عواملی که در حال حاضر به عنوان راهکار اساسی در توسعه روستایی مطرح است توجه به مقوله کارآفرینی و تقویت روحیه کارآفرینی در روستائیان می باشد .
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . در این راستا با عنایت به تاکید برنامه پنجم لایحه برنامه ششم توسعه کشور و اسناد بالادستي بر اتخاذ برنامه ها و اقدامات اجرایی جهت توسعه روستایی کشور طرح کارآفرینی روستایی (آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان و عشایر ) با هدف توسعه و بهبود وضعیت روستاها ، ارتقاء سطح درآمد و کیفیت زندگی روستائیان و کشاورزان ، کمک به مهاجرت معکوس از شهر به روستا و نیز استقرار فعالیت های کارآفرینی و اشتغال زای کوچک در مناطق روستایی تدوين و اجرا گرديد.
پيشينه موضوع
کارآفرینی روستایی در آمریکا
پدیده مهاجرت از روستا به شهر یکی از بحران های اجتماعی در آمریکا محسوب می گردد . رشد اقتصادی نابرابر در روستاها ، تبدیل روستاهای نزدیک شهرها به شهر باعث گردیده که جمعیت روستانشینان روز به روز کاهش یافته و با کاهش جمعیت ، رکود اقتصادی در روستا به وجود آید . در این کشور مراکز کارآفرینی روستایی اقدامات و فعالیت های موثری را برای تشویق فعالیت های کارآفرینی به اجرا درآورده و تعداد مراکز حمایت کننده از کارآفرینان قابل توجه است . اگر چه تعداد شرکت های کارآفرین در حال رشد کمتر از حد متوسط است ولیکن نسبت کارآفرینان به کل جمعیت بالای حد متوسط می باشد . مطرح کردن کارآفرینی به عنوان یک انتخاب شغلی مناسب ، گنجاندن آموزش های کارآفرینی در سرفصل های درسی دانش آموزان ، برگزاری دوره های آموزش کارآفرینی برای بزرگسالان ، تدوین قوانین مناسب و گسترش سیستم های حمایت از کارآفرینی از جمله سیاست های توسعه کارآفرینی در این کشور می باشد . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در چین
چین کشوری پهناور است که 80 درصد جمعیت آن را روستائیان تشکیل می دهند و عمدتا به کار کشاورزی مشغولند . این کشور در حالی که 7 درصد اراضی قابل کشت دنیا را در اختیار دارد بایستی حدود 20 درصد جمعیت جهان را تغذیه کند. اقتصاد چین تا حد زیادی متکی بر اقتصاد روستایی و کشاورزی است . روستاهای چین در گذشته نقش انبار نیروی کار ارزان برای شهرها را ایفا می کردند . در مواقعی که شهرها نیاز به نیروی کار ارزان قیمت داشتند کشاورزان به شهرها مهاجرت می کردند و زمانی که به دلیل رکود اقتصادی در شهرها نیاز به نیروی کار نبود کشاورزان دوباره به روستاها بازمی گشتند . برای حل این مشکل ، دولت اقدام به تاسیس و راه اندازی شرکت های تولیدی و صنعتی کوچک و متوسط در روستاها نمود که خود نقش چندانی در اداره آنها ندارد . با تاسیس این شرکت ها متوسط درآمد کشاورزان افزایش یافت ، فرصت های شغلی جدید و متنوعی فراهم آمد و زمینه مهاجرت روستائیان از شهر به روستا ایجاد گردید . در حال حاضر این شرکت ها حدود 40 درصد توزیع ناخالص ملی را به خود اختصاص داده و برای بیش از 130 میلیون نفر شغل ایجاد کرده اند . بانک کشاورزی چین ، بانک توسعه کشاورزی چین ، شرکت های سرمایه گذار روستایی و شرکت های تامین اعتبار از جمله موسساتی هستند که با اعطای تسهیلات به کارآفرینان روستایی آنان را تشویق به تاسیس شرکت های تولیدی و صنعتی در روستا می نمایند . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در هند
کشور هند دومین کشور پرجمعیت دنیاست که علیرغم داشتن شهرهای بزرگ عمدتا یک کشور روستایی به شمار می آید . بیش از 50% جمعیت هند در روستاها زندگی می کنند از این رو توسعه اقتصادی هند با توسعه روستایی و یا توسعه کشاورزی عجین گشته است . یکی از سیاست های دولت برای توسعه کشور ایجاد اشتغال برای کشاورزان بدون زمین در بخش غیر کشاورزی و حل مشکل بیکاری فصلی آنان بوده است . طرح های مهم دولت هند برای حمایت از روستائیان برنامه ملی اشتغال روستایی ، ایجاد اشتغال برای جوانان بیکار و آموزش زنان روستایی برای کارآفرینی بوده است . تاسیس و فعالیت موسسه توسعه کارآفرینی هند که موسسه ای غیرانتفاعی بوده و حمایت بانک توسعه صنعتی هند ، اتحادیه سرمایه گذاران صنعتی و بانک ایالتی هند را نیز دارد بر توسعه کارآفرینی با بهره گیری از فن آوری تاکید دارد و در طول یک دهه تعداد 15243 نفر را آموزش داده است . این برنامه ها با هدف آموزش 3375 کارآفرین روستایی و راه اندازی 2700 شرکت کوچک اجرا شده است که 100800 فرصت شغلی در روستاها ایجاد خواهد نمود. ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در مالزی
مالزی از کشورهای پرجمعیت آسیایی است که اکثر مردم آن به کار کشاورزی مشغولند ولی با تاکید دولت بر فعالیت های صنعتی سازی روستاها بخشی از جمعیت روستایی به فعالیت های صنعتی پرداختند . در این برنامه با ارائه مشاوره و برگزاری دوره های آموزشی کشاورزان به راه اندازی کسب و کارهای غیرکشاورزی و صنعتی تشویق می شدند .
توسعه مراکز رشد روستایی و گسترش فعالیت های صنعتی فرصت های شغلی جدیدی برای روستائیان ایجاد شد ولیکن هنوز عمده منبع اشتغال در این کشور کشاورزی محسوب می شود . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در ایران
در کشور ما تا شروع اجرای برنامه سوم توسعه، توجه چندانی به کارآفرینی نشده بود. حتی در محافل علمی و دانشگاهی نیز به جز موارد بسیار نادر، فعالیتی در این زمینه صورت نگرفته بود. مشکل بیکاری و پیشبینی حادتر شدن آن در دهه ۱۳۸۰ موجب شد که در زمان تدوین برنامه سوم توسعه، موضوع توسعه کارآفرینی مورد توجه قرار گیرد. با ابلاغ قانون برنامه سوم توسعه آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار در دستور کار بسیاری از دستگاهها و نیز بخش خصوصی قرار گرفت که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم :
1- وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی ( طرح شهروند کارآفرین )
2- وزارت علوم ، تحقیقات و فن آوری ( طرح کاراد )
3- جهاد دانشگاهی ( طرح آموزش کارآفرینی گام به گام )
4- سازمان فنی و حرفه ای ( KAB ، Syb)
5- آموزش و پرورش ( طرح ملی کاشف )
6- موسسه کار و تامین اجتماعی
7- جهاد کشاورزی ( آموزش اعضای صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی )
ولیکن تاکنون دوره ای تخصصی با عنوان کارآفرینی روستایی که در آن مطالب ارائه شده به صورت تخصصی مرتبط با موضوع کارآفرینی در روستا باشد توسط هیچیک از دستگاههای دولتی برای استفاده روستائیان در سطح کشور برگزار نگردیده است . در سال های اخیر موسسه پشتیبان کسب و کار ثمرات ارزش آفرینان با تدوین دوره ارزش آفرینی روستایی و تایید آن از طریق سازمان فنی و حرفه ای موضوع آموزش کارآفرینی روستایی را در استانهای کمتربرخوردار کشور در دستور کار قرارداده است .
اهداف
1- تربیت افراد خلاق ، با انگیزه ، نوآور و دارای روحیه مشارکت و کار تیمی
2- بستر سازی به منظور توسعه مشاغل روستایی و خودکفایی روستائیان
3- شناسایی فرصت ها و تهدیدهای محیط کسب و کار روستایی
4- تحریک انگیزه های افراد (میل به کسب سود حلال ، اعتماد به نفس ، استقلال مالی )
5- پرورش انگیزه های افراد (تفکر خلاق ، ریسک پذیری ، فرصت شناسی )
6- آموزش مهارت های قبل ، حین و بعد از راه اندازی کسب و کار
مراحل اجراي طرح
1- تدوين طرح
طرح كارآفريني روستايي ( آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار به روستائيان و عشاير ) با نظرسنجي از اساتيد و پژوهشگران حوزه كارآفريني ، مطالعه، بررسي و بومي سازي تجارب ساير سازمان ها ، برگزاري جلسات متعدد با كارشناسان خبره سازمانها ، موسسات و مراكز آموزشي و پژوهشي و تلفيقي از طرح هاي موفق كارآفريني كشور همچون طرح گام به گام جهاد دانشگاهي ، ارزش آفريني موسسه پشتيبان كسب و كار ثمرات ارزش آفرينان ، هميار كارآفرين مجتمع فني ايرانيان و كاشف پس از حدود 4 ماه كار پژوهشي مداوم تدوين گرديد .
2- تهيه منابع آموزشي
منابع آموزشي مورد نياز طرح با گردآوري روشهاي معتبر تدريس كارآفريني در كشور ، بوميسازي و تطبيق آنها با نيازهاي روستائيان تدوين و در اختيار مربيان طرح قرار گرفت .
3- تشكيل تيم آموزشي
در اين مرحله با فراخوان اعلام شده فارغ التحصيلان رشته هاي مديريت ، روانشناسي ، مشاوره ، مهندسي كشاورزي و ساير رشته هاي مرتبط كه داراي تخصص ، انگيزه كافي و روحيه جهادي جهت اجراي طرح بودند شناسايي و پس از برگزاري كارگاههاي آموزشي و توجيهي تعداد 24 نفر جهت تدريس غربال و انتخاب گرديدند .
4-هماهنگي هاي اداري
پس از تدوين طرح ، تهيه منابع آموزشي ، انتخاب مربيان و مجريان و تهيه سوابق آنان ، طرح جهت بررسي و اعلام نظر در اختيار سازمان جهاد كشاورزي ، فني و حرفه اي ، استانداري ، تعاون ، كار و رفاه اجتماعي ، جهاد دانشگاهي قرار گرفت كه طي جلسات كارشناسي متعدد با دستگاههاي مذكور مقرر گرديد معاونت ترويج و آموزش سازمان جهاد كشاورزي ، دفتر امور روستايي و شوراهاي استانداري و جهاد دانشگاهي مساعدت لازم را در اجراي طرح به عمل آورند .
5- برگزاري دوره هاي آموزشي
بر اساس استاندارد تدوين شده جهاد دانشگاهي دوره آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار طي 27 ساعت بصورت تئوري و عملي توسط مربيان تعيين شده بصورت نمونه در تعداد 8 روستا از روستاهاي جنوب استان كرمان اجرا و 699 نفر از روستائيان در آن شركت نمودند . در پايان دوره به كليه شركت كنندگان گواهينامه معتبر جهاد دانشگاهي اعطاء گرديد .
6- ارزيابي و تحليل نتايج دوره ها
پس از برگزاري دوره ها و جمع آوري آمار و اطلاعات مندرج در پرسشنامه هايي كه توسط مربيان و مجريان طرح در بين شركت كنندگان توزيع گرديده بود ميزان اثربخشي دوره ها ، عوامل موثر در ايجاد اشتغال پايدار و موانع كارآفريني و راه اندازي كسب و كار در روستاهاي جنوب استان كرمان مورد ارزيابي قرار گرفته و نتايج آن به دستگاههاي ذيربط منعكس گرديد .
تعاريف ، مفاهيم و نظريات
با توجه به ماهیت پویا و متغیر جوامع روستایی ارائه یک تعریف واحد و یکسان که در همه شرایط برای مناطق روستایی صادق و کاربردی باشد بسیار دشوار است . (Hoy , 1983) از نظر هوی ابتکارات کارآفرینانه در مناطق روستایی منجر به توسعه بومی جوامع کشاورزی می گردد .
در تعریفی دیگر کارآفرینی روستایی چنین بیان شده است : یک سازمان جدید که محصولات جدیدی را معرفی می کند ، در بازارهای جدید فعالیت می کند یا خود بازار جدیدی ایجاد می نماید و از یک فن آوری جدید در محیط روستایی استفاده می کند . (Wortman , 1990) این تعریف بر عناصر خلاقیت و نوآوری تاکید دارد .
همچنین با مرزبندی جغرافیایی کارآفرینی روستایی در خصوص ویژگی های کارآفرینان روستایی می توان گفت : آنان افرادی جوان ، بازگشت کننده به روستا ، مقاوم و صبور می باشند . (Levitas , 2000)
کارآفرینی روستایی تنها به کشاورزی محدود نمی شود بلکه توسعه صنعتی را نیز شامل می گردد و شهرک ها و نواحی مجاور روستا را نیز در بر می گیرد . (Kulawczuk , 1998 )
کارآفرینی روستایی فراهم کننده زمینه اشتغال ، افزایش درآمد وتولید ثروت ، بهبود کیفیت زندگی و کمک کننده به افراد محلی برای مشارکت در اقتصاد است . (Reagan , 2002)
كارآفريني روستايي فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس ، توانايي مي يابد بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف(كه معمولا در شهرها مي باشد) ارائه نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضايت كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش نمايد و اين فرايند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز گردد. ( ناهید ، 1394 )
كارآفريني روستايي و كارآفرينان روستايي در اصل هيچ تفاوتي با ساير كارآفرينان و كارآفريني ندارند. در واقع كارآفرينان روستايي همان ويژگي هايي را دارند كه كارآفرينان ساير مناطق دارند. حتي به دليل بالا بودن ريسك در فعاليت ها و محيط هاي روستايي، همچنين به دليل كمبود امكانات و ضعف مديريت در محيط هاي روستايي، كارآفرينان روستايي بايد به مراتب از قدرت ريسك پذيري بيشتري نسبت به سايرين برخوردار باشند. بنابراين كارآفرين در محيط هاي روستايي به دنبال شناسايي فرصت هاي جديد، نوآوري و خلاقيت در فعاليت هاي كشاورزي و غير كشاورزي ، نوآوري و خلاقيت در كاربري زمين و در واقع استفاده بهينه، متنوع و نوآورانه از منابع روستايي در جهت كسب سود بيشتر است. ( فلاحی ، 1394 )
اكنون توسعه روستايي بيش از گذشته با پديده كارآفريني سر و كار دارد. مؤسسات و شخصيتهاي رواج دهندهی توسعه روستايي، كارآفريني را به منزله يك مداخلهی راهبردي ميدانند كه مي تواند فرآيند توسعه روستايي را تسريع بخشد اما به نظر ميرسد كه همگي آنها بر نياز به گسترش بنگاههاي اقتصادي روستايي نيز توافق دارند. آژانسهاي توسعه، كارآفريني روستا را به عنوان يك نيروي اشتغالزاي بزرگ، سياستمداران آن را همچون يك راهبرد كليدي براي جلوگيري از ناآرامي در مناطق روستايي و كشاورزان آن را وسيلهاي براي بهبود درآمد خويش ميدانند.به اين ترتيب، كارآفريني از نقطه نظر تمام اين گروهها به عنوان وسيلهاي براي بهبود كيفيت زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي و ابزاري براي تثبيت اقتصاد و محيطي سالم تلقي ميگردد.
در شرايط وجود يك سمتگيري كارآفرينانه در قبال توسعه روستايي، اين موضوع پذيرفته ميگردد كه كارآفريني، يك نيروي مركزي براي نيل به رشد و توسعه اقتصادي است. بدون آن، ديگر عوامل توسعه به هدر رفته و تلف مي‌شود؛ با اين حال، پذيرش اين نكته نميتواند به تنهايي به توسعهی روستايي و پيشبرد فعاليتهاي اقتصادي بيانجامد. كارآفريني در نواحي روستايي در جستجوي تركيب واحدي از منابع، هم در درون و هم در خارج از فعاليتهاي كشاورزي است. (احمدپور داریانی ، 1387 )
كارآفريني روستايي اساساً تفاوتي با كارآفريني در شهر ندارد جز اينكه بايد آن را در فضاي روستا تصور نمود. ( زرنگار ، 1381 )
كارآفريني روستايي را می توان مجموع سه گزاره ذيل تعريف نمود :
1. نيرويي كه ساير منابع را براي پاسخگويي به يك تقاضای بيپاسخ بازار بسيج مي‌كند.
2. توانايي خلق و ايجاد چيزي از هيچ .
3. فرآيند خلق ارزش به وسيله امتزاج مجموعه واحدي از منابع درراستاي بهرهگيري از يك فرصت . ( Petrin,1997)
آنچه در مجموع مي‌توان براي تعريف مقوله كارآفريني روستايي بكار برد عبارتست از: ”بكارگيري نوآورانه منابع و امكانات روستا در راستاي شكار فرصتهاي كسب و كار“ اين نوع کسب و کارها با توجه به اندازهي کوچک روستاها، در مقياسي کوچک هستند و اغلب بين 10-20 نفر بوده و با توجه به غالب بودن فعاليتهاي کشاورزي و کارگاهي از کارايي خاصي برخوردارند.
با توجه به تغييرات عصر کنوني و ورود به جامعهي اطلاعاتي، کسب و کارهاي روستايي نيز در نوع دچار تغيير و تحول شده‌اند و انواع کسب وکارهاي خدماتي، توليدي، صنعتي و فناوري اطلاعات در آن ديده مي‌شود. ( احمدپور داریانی ، 1387 )
چالش های کسب و کار اشتغال و کار آفرینی در مناطق روستایی :
1- عدم دسترسی به سرمایه و امکانات
2- انعطاف پذیری اقتصادی پائین و تاکید بر کسب و کار خاص و عمدتا" سنتی
3- ضریب ریسک پذیری فوق العاده پایین در جوامع روستایی
4- مشکل در عرضه کالا و خدمات و فقدان آشنایی با شیوه های بازاریابی محصولات
5- کمبود تجربه ، فقدان ایده و راه حل های خلاق جهت برون رفت ازمحرومیت
6- عدم دسترسی به منابع اطلاعات به روز و معتبر
الزامات رفع مشکل بیکاری و توسعه کسب و کار و اشتغال در مناطق روستایی:
1- توسعه ، ترویج و گسترش فرهنگ کسب و کار و کارآفرینی
2- آموزش های کاربردی کارآفرینی
3- توسعه زیر ساخت های اشتغال و کارآفرینی
در واقع امروزه برای ایجاد شغل تخصص لازم نیست بلکه باید توانایی استفاده از تخصص دیگران را داشت که این امر در مفهوم کار آفرینی تحقق می یابد .
فواید کارآفرینی در مناطق روستایی :
1- ايجاد شرايط ويژه براي معکوس نمودن روند مهاجرت
2- اصلاح و تغيير الگوي توزيع و مصرف انرژي
3- توسعه و بهينه سازي شبکه هاي حمل و نقل
4- ممنوعيت تغييرکاربري اراضي باغي ، زراعي و عرصه هاي جنگلي و مرتعي
5- بهبود مديريت و اصلاح شيوه هاي توليد در بخش هاي کشاورزي
6- توسعه صنايع تبديلي زود بازده در مناطق مستعد
7- اقتصادي نمودن کالاهاي کشاورزي و روستايي
8- دستيابي همگاني به آموزش هاي مقدماتی ، کاهش شکاف هاي طبقاتي و ارتقاي توانمندي هاي زنان روستايي
9- ارتقاي سطح سلامت ، ايجاد محيط هاي زندگي مفرح و نشاط انگيز
10- حمايت موثر از تشکيل و توسعه تعاوني ها و ايجاد وگسترش مجتمع هاي تعاوني روستايي
11-تشکيل گروه هاي پس انداز خودگردان براي تامين بخشي از نيازهاي مالي پروژه هاي کارآفريني
12-ايجادسيستم هاي اعتباري کوچک بمنظور ارايه تسهيلات مثل تاسيس بانک روستايی
13- ايجاد مراکز آموزشي تلفيقي بمنظور ارائه خدمات آموزش و مشاوره در زمينه هاي مختلف بازاريابي ، صنايع دستي و ساير مهارت هاي مورد نياز
بحث و نتيجهگيري
بحث
1-برخلاف تصور عمومی کارآفرینی روستایی معادل کارآفرینی در حوزه کشاورزی نیست بلکه کارآفرینی در حوزه کشاورزی بایستی به عنوان زیرمجموعه کارآفرینی روستایی تلقی شود .
2- کارآفرینی روستایی را نباید تنها در خود روستا دنبال نمود بلکه ایجاد شهرک های کسب و کار در مجاورت روستاهای مستعد نیز می تواند منجر به کارآفرینی روستایی گردد .
3- یکی از راهبردهای اساسی کارآفرینی روستایی توجه ویژه به صنایع و فعالیت های غیرکشاورزی مانند صنایع تبدیلی ، گردشگری ، صنایع دستی و ... است .
4-صنایع تبدیلی یکی از مهمترین زمینه های کارآفرینی و ایجاد اشتغال در مناطق روستایی محسوب می گردد . وظیفه اصلی این صنایع فرآوری محصولات کشاورزی و دامی روستا و تبدیل آن ها به کالاهایی با ارزش تر است که در حال حاضر عموما در کارخانه های شهری انجام می گیرد ولی اگر این فعالیت در روستا انجام شود کمیت ، کیفیت و دوام محصولات افزایش می یابد و گامی موثر در راستای تقویت امنیت غذایی کشور برداشته می شود .
5-صنایع دستی از جمله موضوعاتی است که بایستی بصورت ویژه در روستاها مورد توجه قرار گیرد . بحران آب ، بیکاری فصلی روستائیان ، امکان اشتغال به آن توسط زنان روستایی به عنوان قشر عظیمی از جمعیت روستایی به دلیل اینکه با پرداختن به آن نیاز به خروج از خانه ندارند و این نوع اشتغال با شرایط فرهنگی و اجتماعی روستا بیشتر هماهنگی دارد لزوم توجه و حمایت بیشتر از صنایع دستی را خاطر نشان می سازد .
6- مناطق روستایی کشور به دلیل جاذبه های طبیعی ، تاریخی و سنتی جذاب و کم نظیر بستر مناسبی برای صنعت گردشگری محسوب می گردند . ضمن اینکه فعالیت در این حوزه نیازمند سرمایه اولیه چندانی نیست .
7-توجه به ایجاد و گسترش خوشه ها در مناطق روستایی نقش بسیار موثری در کارآفرینی روستایی و ایجاد اشتغال پایدار روستائیان خواهد داشت .
8-کارآفرینی در روستا تنها از طریق ایجاد زیرساخت ها و تامین امکانات امکان پذیر نبوده بلکه نیازمند توسعه و ترویج فرهنگ کارآفرینی و نیز ارتقاء سطح دانش و اطلاعات روستائیان در زمینه کارآفرینی است که این امر تنها از طریق آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار امکان پذیر خواهد بود .
پیشنهادات
1- یافته های طرح حکایت از آن دارد که عدم وجود سرمایه اولیه کافی مهمترین عامل در بی توجهی روستائیان به کارآفرینی بوده لذا جذب سرمایه گذار جهت حمایت مالی در اجرای طرح های اشتغال زای روستایی از سوی دولت می تواند تاثیر بسیاری بر تحقق کارآفرینی و اشتغال روستایی داشته باشد .
2- از آنجائیکه تسهیلات بانکی می تواند تامین کننده سرمایه اولیه مورد نیاز جهت راه اندازی کسب و کار باشد ولیکن اکثریت قریب به اتفاق روستائیان از قوانین و مقررات سخت و دست و پاگیر بانکی جهت دریافت تسهیلات اشتغال زائی گله مند می باشند لذا پیشنهاد می گردد سیستم بانکی کشور در امر پرداخت تسهیلات اشتغال زائی خصوصا در روستاها که با مشکل ضامن روبرو هستند رویه دیگری را در پیش گیرد . تجربیات موفق کشورهایی همچون بنگلادش می تواند مورد استفاده قرار گیرد .
3- اجرای طرح نشان داد که فرهنگ سازی در حوزه کارآفرینی روستایی و برگزاری دوره های آموزشی نقش بسیار مهمی در ایجاد روحیه و انگیزه در روستائیان خواهد داشت به طوری که پس از اتمام طرح 12.6 % از شرکت کنندگان اقدام به راه اندازی کسب و کار نموده و زمینه اشتغال خود و دیگران را فراهم نمودند ضمن اینکه تعداد بیشتری از روستائیان نیز در صورت رفع برخی از موانع ، آمادگی و انگیزه کارآفرینی را دارا بودند .
4- عدم آشنایی شرکت کنندگان طرح از قوانین و مقررات اداری و بانکی و نیز فرآیندهای اداری کسب مجوز باعث کاهش ریسک پذیری و اعتماد به نفس آنان گردیده بود به طوری که تعداد بسیاری از آنان با تصور اینکه روند اخذ مجوز جهت راه اندازی کسب و کار بسیار دشوار و هزینه بر است از راه اندازی کسب و کار منصرف شده بودند لذا افزایش سطح آگاهی روستائیان در خصوص این موارد می تواند در تشویق و ترغیب آنان به کارآفرینی بسیار موثر باشد .
5- نبود بازار برای کالاهای تولید شده توسط کشاورزان باعث گردیده که یا موفق به فروش تولیدات خود نشوند یا آنکه محصول خود را که با زحمت فراوان تولید نموده اند با بهای اندک که در پاره ای از موارد پاسخگوی هزینه ها نیز نمی باشد در اختیار دلالان قرار دهند . در این راستا ایجاد کارخانجات صنایع تبدیلی در مجاورت روستاها ، راه اندازی و حمایت از بازارچه های محلی ، فراهم نمودن زمینه صادرات محصولات روستائیان و آموزش روستائیان در جهت برندسازی می تواند مشکل بازاریابی و فروش محصولات تولیدی آنان را کاهش دهد .
منابع
1- صیاد بیدهندی ، لیلا ، 1391 ، کارآفرینی روستایی ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور
2- افتخاری ، عبدالرضا رکن الدین ، سجاسی قیداری ، حمدالله . 1389 . توسعه روستایی با تاکید بر کارآفرینی ( تعاریف ، دیدگاهها و تجربیات ) ، تهران ، سمت .
3- زرنگار ، حمید رضا . کارآفرینی به منزله یک نیروی اقتصادی در توسعه روستایی ، ماهنامه جهاد ، شماره 251 ، 1381
4- احمدپور داریانی ، محمود ، 1387 ، کسب و کار روستایی ، سایت خانه کارآفرینان ایران
5- فلاحی ، هادی . ارائه مدل مفهومی از عوامل موثر بر کارآفرینی روستایی ، همایش ملی کارآفرینی (ارزش آفرینی در هزاره سوم) کرمان ، اسفند 1394
6- ناهید ، مجتبی ، کارآفرینی سبز گامی به سوی توسعه پایدار در هزاره سوم ، همایش ملی کارآفرینی (ارزش آفرینی در هزاره سوم ) کرمان ، اسفند 1394
• 10 - Hoy , F . ( 1983) . a program of rural enterepreurship form inception through implementation . Journal of community development .
• 11- Wortman . M.S . (1990) . Rural enterepreurship research : Integration in to the enterepreurship field . Agribusiness , 697 .
• 12 – Levitas , R . (2000) . Rural enterepreurship community enterprise in rural economy . Aberdeen department of management studies . university of Aberdeen .
• 13 – Kulawczuk . P . (1998) . The development entrepreneurship in rural areas in Jonatan . D . transfer of power : Decentralization in central and eastem . Europe . local govemment and public service reform initiative . open socity institute . Budapest .
• 14 – Reagan , B . (2002) . Are High-Growth entrepreneurship building the rural economy ? Federal reserve bank of kanzas city . Mo : center for the study of rural America .
• 15 – Petrin , T . (1997) . Rural development through entrepreneurship . Rome : FAO .
چکیده:
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شه...معرفی طرح کارآفرینی روستایی و بیان تجربیات اجرای طرح در روستاهای جنوب استان کرمان
چکیده:
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . کارآفرینی روستایی فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس، توانايی مي يابد ، بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف ارائه می نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضایت می كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش می نمايد و اين فرآيند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز می گردد . از طریق کارآفرینی روستایی میتوان با شناسایی مزیتها، ظرفیتها و محدودیتهای جوامع روستایی بر اساس برنامهریزی راهبردی مناسب، به توسعه اقتصادی روستایی دست زد. هدف از این مقاله معرفی طرح کارآفرینی روستایی و بیان تجربیات اجرای طرح در روستاهای جنوب استان کرمان میباشد . در جریان اجرای طرح از طریق تدوین و توزیع پرسشنامه هایی در بین مخاطبین ، اطلاعات مندرج در پرسشنامه ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت . جامعه آماری این طرح تعداد 699 نفر از روستائیان جنوب استان کرمان بودند که در دوره های آموزشی کارآفرینی و مهارت های کسب و کار شرکت داشتند اجرای طرح باعث تشویق و ترغیب 7/12 % روستائیان شرکت کننده در دوره ها به کارآفرینی و ایجاد اشتغال در روستا گردید . همچنین نتایج به دست آمده در طرح گویای این واقعیت است که عدم وجود سرمایه اولیه کافی ، موانع موجود بر سر راه دریافت تسهیلات بانکی ، نبود آموزش های تخصصی و کاربردی ، فرآیندهای اداری طولانی در کسب مجوزها ، عدم تحقق وعده های مسئولین و مشکلات موجود در امر بازاریابی و فروش محصولات تولیدی روستائیان از مهمترین مشکلات کارآفرینان روستایی می باشد .
کلید واژه ها: طرح کارآفرینی روستایی
مقدمه
نقش و جايگاه روستاها درفرآيند هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي و سياسي در مقياس محلي، منطقه اي، ملي و بين المللي و پيامدهاي توسعه نيافتگي مناطق روستايي چون فقر گسترده، نابرابري فزاينده، رشد سريع جمعيت، بيكاري، مهاجرت، حاشيه نشيني شهري و غيره موجب توجه به توسعه روستايي و حتي تقدم آن بر توسعه شهري گرديده است . ضرورت تقدم و توجه به توسعه روستايي نسبت به توسعه شهري به اين علت نيست كه اكثريت جمعيت جهان سوم در مناطق روستايي قرار دارند، بلكه به اين علت است كه راه حل نهايي مسئله بيكاري شهري و تراكم جمعيت، بهبود محيط روستايي است . بنابراين، يکي از اهداف کلان توسعه در اغلب کشورها و از جمله کشور ما، کاهش بيکاري و توسعه فعاليت هاي شغلي است.
بنابراين از يك سو مسائل و مشكلات موجود در روستاها- كه دامنگير شهرها و كل كشور نيز شده- و ريشه اكثر آنها، بيكاري موجود در روستاهاست. از سوي ديگر باتوجه به ويژگيهاي كارآفرينان و اهميت و نقش كارآفريني در شناسايي فرصت هاي جديد شغلي و ايجاد اشتغال، افزايش ثروت، رشد توليد و خدمات مي تواند بعنوان راهبرد جديدي براي كاهش بيكاري، افزايش درآمد، كاهش فقر و جلوگيري از مهاجرت هاي روستايي در واقع بعنوان يك راهبرد و استراتژي جديد در توسعه روستايي مطرح شود. و مي توان گفت كه توسعه روستاها در مقايسه با گذشته، پيوند گسترده تري با مفهوم كارآفريني يافته است. ( احمدپور داریانی ، 1387)
اهميت و ضرورت طرح
در شرایط کنونی کشور مهاجرت فزاینده روستائیان به شهرها از یک سو باعث شکل گیری آسیب های اجتماعی متفاوتی گردیده و از سوی دیگر جمعیت جوان و فعال روستاها را به شدت کاهش داده است . بنابراین ضروری است که در سیاست های توسعه روستایی بازنگری شود تا روستا بتواند رسالت خویش را در زمینه تامین امنیت غذایی شهروندان ، حفظ منابع حیاتی و اکوسیستم های طبیعی ، حفظ فعالیت های گردشگری و غیره به خوبی انجام دهد . ( افتخاری ، سجاسی قیداری ، 1389 )
روستاها عمدتا" از مناطق کمتر برخوردار محسوب می شوند که علیرغم برخورداری از مواهب طبیعی متاسفانه از امکانات مناسب اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی بی بهره اند . این محرومیت از امکانات باعث رشد بی رویه مهاجرت نیروی فعال روستا به شهر با هدف یافتن شغل مناسب گردیده است . طبق نتایج سرشماری نفوس و مسکن در 40 سال گذشته به ازای ایجاد یک شغل در روستا چهار شغل در شهر ایجاد گردیده است . این تفاوت فاحش یکی از دلایل عمده افزایش بیکاری در روستاهاست .
تجربیات توسعه روستایی در کشورهای مختلف جهان در چند دهه اخیر نشان می دهد که توسعه روستایی تنها با تزریق سرمایه و فن آوری محقق نمی شود بلکه عوامل زیادی در آن نقش ایفا می کنند . یکی از عواملی که در حال حاضر به عنوان راهکار اساسی در توسعه روستایی مطرح است توجه به مقوله کارآفرینی و تقویت روحیه کارآفرینی در روستائیان می باشد .
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . در این راستا با عنایت به تاکید برنامه پنجم لایحه برنامه ششم توسعه کشور و اسناد بالادستي بر اتخاذ برنامه ها و اقدامات اجرایی جهت توسعه روستایی کشور طرح کارآفرینی روستایی (آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان و عشایر ) با هدف توسعه و بهبود وضعیت روستاها ، ارتقاء سطح درآمد و کیفیت زندگی روستائیان و کشاورزان ، کمک به مهاجرت معکوس از شهر به روستا و نیز استقرار فعالیت های کارآفرینی و اشتغال زای کوچک در مناطق روستایی تدوين و اجرا گرديد.
پيشينه موضوع
کارآفرینی روستایی در آمریکا
پدیده مهاجرت از روستا به شهر یکی از بحران های اجتماعی در آمریکا محسوب می گردد . رشد اقتصادی نابرابر در روستاها ، تبدیل روستاهای نزدیک شهرها به شهر باعث گردیده که جمعیت روستانشینان روز به روز کاهش یافته و با کاهش جمعیت ، رکود اقتصادی در روستا به وجود آید . در این کشور مراکز کارآفرینی روستایی اقدامات و فعالیت های موثری را برای تشویق فعالیت های کارآفرینی به اجرا درآورده و تعداد مراکز حمایت کننده از کارآفرینان قابل توجه است . اگر چه تعداد شرکت های کارآفرین در حال رشد کمتر از حد متوسط است ولیکن نسبت کارآفرینان به کل جمعیت بالای حد متوسط می باشد . مطرح کردن کارآفرینی به عنوان یک انتخاب شغلی مناسب ، گنجاندن آموزش های کارآفرینی در سرفصل های درسی دانش آموزان ، برگزاری دوره های آموزش کارآفرینی برای بزرگسالان ، تدوین قوانین مناسب و گسترش سیستم های حمایت از کارآفرینی از جمله سیاست های توسعه کارآفرینی در این کشور می باشد . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در چین
چین کشوری پهناور است که 80 درصد جمعیت آن را روستائیان تشکیل می دهند و عمدتا به کار کشاورزی مشغولند . این کشور در حالی که 7 درصد اراضی قابل کشت دنیا را در اختیار دارد بایستی حدود 20 درصد جمعیت جهان را تغذیه کند. اقتصاد چین تا حد زیادی متکی بر اقتصاد روستایی و کشاورزی است . روستاهای چین در گذشته نقش انبار نیروی کار ارزان برای شهرها را ایفا می کردند . در مواقعی که شهرها نیاز به نیروی کار ارزان قیمت داشتند کشاورزان به شهرها مهاجرت می کردند و زمانی که به دلیل رکود اقتصادی در شهرها نیاز به نیروی کار نبود کشاورزان دوباره به روستاها بازمی گشتند . برای حل این مشکل ، دولت اقدام به تاسیس و راه اندازی شرکت های تولیدی و صنعتی کوچک و متوسط در روستاها نمود که خود نقش چندانی در اداره آنها ندارد . با تاسیس این شرکت ها متوسط درآمد کشاورزان افزایش یافت ، فرصت های شغلی جدید و متنوعی فراهم آمد و زمینه مهاجرت روستائیان از شهر به روستا ایجاد گردید . در حال حاضر این شرکت ها حدود 40 درصد توزیع ناخالص ملی را به خود اختصاص داده و برای بیش از 130 میلیون نفر شغل ایجاد کرده اند . بانک کشاورزی چین ، بانک توسعه کشاورزی چین ، شرکت های سرمایه گذار روستایی و شرکت های تامین اعتبار از جمله موسساتی هستند که با اعطای تسهیلات به کارآفرینان روستایی آنان را تشویق به تاسیس شرکت های تولیدی و صنعتی در روستا می نمایند . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در هند
کشور هند دومین کشور پرجمعیت دنیاست که علیرغم داشتن شهرهای بزرگ عمدتا یک کشور روستایی به شمار می آید . بیش از 50% جمعیت هند در روستاها زندگی می کنند از این رو توسعه اقتصادی هند با توسعه روستایی و یا توسعه کشاورزی عجین گشته است . یکی از سیاست های دولت برای توسعه کشور ایجاد اشتغال برای کشاورزان بدون زمین در بخش غیر کشاورزی و حل مشکل بیکاری فصلی آنان بوده است . طرح های مهم دولت هند برای حمایت از روستائیان برنامه ملی اشتغال روستایی ، ایجاد اشتغال برای جوانان بیکار و آموزش زنان روستایی برای کارآفرینی بوده است . تاسیس و فعالیت موسسه توسعه کارآفرینی هند که موسسه ای غیرانتفاعی بوده و حمایت بانک توسعه صنعتی هند ، اتحادیه سرمایه گذاران صنعتی و بانک ایالتی هند را نیز دارد بر توسعه کارآفرینی با بهره گیری از فن آوری تاکید دارد و در طول یک دهه تعداد 15243 نفر را آموزش داده است . این برنامه ها با هدف آموزش 3375 کارآفرین روستایی و راه اندازی 2700 شرکت کوچک اجرا شده است که 100800 فرصت شغلی در روستاها ایجاد خواهد نمود. ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در مالزی
مالزی از کشورهای پرجمعیت آسیایی است که اکثر مردم آن به کار کشاورزی مشغولند ولی با تاکید دولت بر فعالیت های صنعتی سازی روستاها بخشی از جمعیت روستایی به فعالیت های صنعتی پرداختند . در این برنامه با ارائه مشاوره و برگزاری دوره های آموزشی کشاورزان به راه اندازی کسب و کارهای غیرکشاورزی و صنعتی تشویق می شدند .
توسعه مراکز رشد روستایی و گسترش فعالیت های صنعتی فرصت های شغلی جدیدی برای روستائیان ایجاد شد ولیکن هنوز عمده منبع اشتغال در این کشور کشاورزی محسوب می شود . ( صیاد بیدهندی ، 1391 )
کارآفرینی روستایی در ایران
در کشور ما تا شروع اجرای برنامه سوم توسعه، توجه چندانی به کارآفرینی نشده بود. حتی در محافل علمی و دانشگاهی نیز به جز موارد بسیار نادر، فعالیتی در این زمینه صورت نگرفته بود. مشکل بیکاری و پیشبینی حادتر شدن آن در دهه ۱۳۸۰ موجب شد که در زمان تدوین برنامه سوم توسعه، موضوع توسعه کارآفرینی مورد توجه قرار گیرد. با ابلاغ قانون برنامه سوم توسعه آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار در دستور کار بسیاری از دستگاهها و نیز بخش خصوصی قرار گرفت که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم :
1- وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی ( طرح شهروند کارآفرین )
2- وزارت علوم ، تحقیقات و فن آوری ( طرح کاراد )
3- جهاد دانشگاهی ( طرح آموزش کارآفرینی گام به گام )
4- سازمان فنی و حرفه ای ( KAB ، Syb)
5- آموزش و پرورش ( طرح ملی کاشف )
6- موسسه کار و تامین اجتماعی
7- جهاد کشاورزی ( آموزش اعضای صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی )
ولیکن تاکنون دوره ای تخصصی با عنوان کارآفرینی روستایی که در آن مطالب ارائه شده به صورت تخصصی مرتبط با موضوع کارآفرینی در روستا باشد توسط هیچیک از دستگاههای دولتی برای استفاده روستائیان در سطح کشور برگزار نگردیده است . در سال های اخیر موسسه پشتیبان کسب و کار ثمرات ارزش آفرینان با تدوین دوره ارزش آفرینی روستایی و تایید آن از طریق سازمان فنی و حرفه ای موضوع آموزش کارآفرینی روستایی را در استانهای کمتربرخوردار کشور در دستور کار قرارداده است .
اهداف
1- تربیت افراد خلاق ، با انگیزه ، نوآور و دارای روحیه مشارکت و کار تیمی
2- بستر سازی به منظور توسعه مشاغل روستایی و خودکفایی روستائیان
3- شناسایی فرصت ها و تهدیدهای محیط کسب و کار روستایی
4- تحریک انگیزه های افراد (میل به کسب سود حلال ، اعتماد به نفس ، استقلال مالی )
5- پرورش انگیزه های افراد (تفکر خلاق ، ریسک پذیری ، فرصت شناسی )
6- آموزش مهارت های قبل ، حین و بعد از راه اندازی کسب و کار
مراحل اجراي طرح
1- تدوين طرح
طرح كارآفريني روستايي ( آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار به روستائيان و عشاير ) با نظرسنجي از اساتيد و پژوهشگران حوزه كارآفريني ، مطالعه، بررسي و بومي سازي تجارب ساير سازمان ها ، برگزاري جلسات متعدد با كارشناسان خبره سازمانها ، موسسات و مراكز آموزشي و پژوهشي و تلفيقي از طرح هاي موفق كارآفريني كشور همچون طرح گام به گام جهاد دانشگاهي ، ارزش آفريني موسسه پشتيبان كسب و كار ثمرات ارزش آفرينان ، هميار كارآفرين مجتمع فني ايرانيان و كاشف پس از حدود 4 ماه كار پژوهشي مداوم تدوين گرديد .
2- تهيه منابع آموزشي
منابع آموزشي مورد نياز طرح با گردآوري روشهاي معتبر تدريس كارآفريني در كشور ، بوميسازي و تطبيق آنها با نيازهاي روستائيان تدوين و در اختيار مربيان طرح قرار گرفت .
3- تشكيل تيم آموزشي
در اين مرحله با فراخوان اعلام شده فارغ التحصيلان رشته هاي مديريت ، روانشناسي ، مشاوره ، مهندسي كشاورزي و ساير رشته هاي مرتبط كه داراي تخصص ، انگيزه كافي و روحيه جهادي جهت اجراي طرح بودند شناسايي و پس از برگزاري كارگاههاي آموزشي و توجيهي تعداد 24 نفر جهت تدريس غربال و انتخاب گرديدند .
4-هماهنگي هاي اداري
پس از تدوين طرح ، تهيه منابع آموزشي ، انتخاب مربيان و مجريان و تهيه سوابق آنان ، طرح جهت بررسي و اعلام نظر در اختيار سازمان جهاد كشاورزي ، فني و حرفه اي ، استانداري ، تعاون ، كار و رفاه اجتماعي ، جهاد دانشگاهي قرار گرفت كه طي جلسات كارشناسي متعدد با دستگاههاي مذكور مقرر گرديد معاونت ترويج و آموزش سازمان جهاد كشاورزي ، دفتر امور روستايي و شوراهاي استانداري و جهاد دانشگاهي مساعدت لازم را در اجراي طرح به عمل آورند .
5- برگزاري دوره هاي آموزشي
بر اساس استاندارد تدوين شده جهاد دانشگاهي دوره آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار طي 27 ساعت بصورت تئوري و عملي توسط مربيان تعيين شده بصورت نمونه در تعداد 8 روستا از روستاهاي جنوب استان كرمان اجرا و 699 نفر از روستائيان در آن شركت نمودند . در پايان دوره به كليه شركت كنندگان گواهينامه معتبر جهاد دانشگاهي اعطاء گرديد .
6- ارزيابي و تحليل نتايج دوره ها
پس از برگزاري دوره ها و جمع آوري آمار و اطلاعات مندرج در پرسشنامه هايي كه توسط مربيان و مجريان طرح در بين شركت كنندگان توزيع گرديده بود ميزان اثربخشي دوره ها ، عوامل موثر در ايجاد اشتغال پايدار و موانع كارآفريني و راه اندازي كسب و كار در روستاهاي جنوب استان كرمان مورد ارزيابي قرار گرفته و نتايج آن به دستگاههاي ذيربط منعكس گرديد .
تعاريف ، مفاهيم و نظريات
با توجه به ماهیت پویا و متغیر جوامع روستایی ارائه یک تعریف واحد و یکسان که در همه شرایط برای مناطق روستایی صادق و کاربردی باشد بسیار دشوار است . (Hoy , 1983) از نظر هوی ابتکارات کارآفرینانه در مناطق روستایی منجر به توسعه بومی جوامع کشاورزی می گردد .
در تعریفی دیگر کارآفرینی روستایی چنین بیان شده است : یک سازمان جدید که محصولات جدیدی را معرفی می کند ، در بازارهای جدید فعالیت می کند یا خود بازار جدیدی ایجاد می نماید و از یک فن آوری جدید در محیط روستایی استفاده می کند . (Wortman , 1990) این تعریف بر عناصر خلاقیت و نوآوری تاکید دارد .
همچنین با مرزبندی جغرافیایی کارآفرینی روستایی در خصوص ویژگی های کارآفرینان روستایی می توان گفت : آنان افرادی جوان ، بازگشت کننده به روستا ، مقاوم و صبور می باشند . (Levitas , 2000)
کارآفرینی روستایی تنها به کشاورزی محدود نمی شود بلکه توسعه صنعتی را نیز شامل می گردد و شهرک ها و نواحی مجاور روستا را نیز در بر می گیرد . (Kulawczuk , 1998 )
کارآفرینی روستایی فراهم کننده زمینه اشتغال ، افزایش درآمد وتولید ثروت ، بهبود کیفیت زندگی و کمک کننده به افراد محلی برای مشارکت در اقتصاد است . (Reagan , 2002)
كارآفريني روستايي فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس ، توانايي مي يابد بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف(كه معمولا در شهرها مي باشد) ارائه نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضايت كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش نمايد و اين فرايند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز گردد. ( ناهید ، 1394 )
كارآفريني روستايي و كارآفرينان روستايي در اصل هيچ تفاوتي با ساير كارآفرينان و كارآفريني ندارند. در واقع كارآفرينان روستايي همان ويژگي هايي را دارند كه كارآفرينان ساير مناطق دارند. حتي به دليل بالا بودن ريسك در فعاليت ها و محيط هاي روستايي، همچنين به دليل كمبود امكانات و ضعف مديريت در محيط هاي روستايي، كارآفرينان روستايي بايد به مراتب از قدرت ريسك پذيري بيشتري نسبت به سايرين برخوردار باشند. بنابراين كارآفرين در محيط هاي روستايي به دنبال شناسايي فرصت هاي جديد، نوآوري و خلاقيت در فعاليت هاي كشاورزي و غير كشاورزي ، نوآوري و خلاقيت در كاربري زمين و در واقع استفاده بهينه، متنوع و نوآورانه از منابع روستايي در جهت كسب سود بيشتر است. ( فلاحی ، 1394 )
اكنون توسعه روستايي بيش از گذشته با پديده كارآفريني سر و كار دارد. مؤسسات و شخصيتهاي رواج دهندهی توسعه روستايي، كارآفريني را به منزله يك مداخلهی راهبردي ميدانند كه مي تواند فرآيند توسعه روستايي را تسريع بخشد اما به نظر ميرسد كه همگي آنها بر نياز به گسترش بنگاههاي اقتصادي روستايي نيز توافق دارند. آژانسهاي توسعه، كارآفريني روستا را به عنوان يك نيروي اشتغالزاي بزرگ، سياستمداران آن را همچون يك راهبرد كليدي براي جلوگيري از ناآرامي در مناطق روستايي و كشاورزان آن را وسيلهاي براي بهبود درآمد خويش ميدانند.به اين ترتيب، كارآفريني از نقطه نظر تمام اين گروهها به عنوان وسيلهاي براي بهبود كيفيت زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي و ابزاري براي تثبيت اقتصاد و محيطي سالم تلقي ميگردد.
در شرايط وجود يك سمتگيري كارآفرينانه در قبال توسعه روستايي، اين موضوع پذيرفته ميگردد كه كارآفريني، يك نيروي مركزي براي نيل به رشد و توسعه اقتصادي است. بدون آن، ديگر عوامل توسعه به هدر رفته و تلف مي‌شود؛ با اين حال، پذيرش اين نكته نميتواند به تنهايي به توسعهی روستايي و پيشبرد فعاليتهاي اقتصادي بيانجامد. كارآفريني در نواحي روستايي در جستجوي تركيب واحدي از منابع، هم در درون و هم در خارج از فعاليتهاي كشاورزي است. (احمدپور داریانی ، 1387 )
كارآفريني روستايي اساساً تفاوتي با كارآفريني در شهر ندارد جز اينكه بايد آن را در فضاي روستا تصور نمود. ( زرنگار ، 1381 )
كارآفريني روستايي را می توان مجموع سه گزاره ذيل تعريف نمود :
1. نيرويي كه ساير منابع را براي پاسخگويي به يك تقاضای بيپاسخ بازار بسيج مي‌كند.
2. توانايي خلق و ايجاد چيزي از هيچ .
3. فرآيند خلق ارزش به وسيله امتزاج مجموعه واحدي از منابع درراستاي بهرهگيري از يك فرصت . ( Petrin,1997)
آنچه در مجموع مي‌توان براي تعريف مقوله كارآفريني روستايي بكار برد عبارتست از: ”بكارگيري نوآورانه منابع و امكانات روستا در راستاي شكار فرصتهاي كسب و كار“ اين نوع کسب و کارها با توجه به اندازهي کوچک روستاها، در مقياسي کوچک هستند و اغلب بين 10-20 نفر بوده و با توجه به غالب بودن فعاليتهاي کشاورزي و کارگاهي از کارايي خاصي برخوردارند.
با توجه به تغييرات عصر کنوني و ورود به جامعهي اطلاعاتي، کسب و کارهاي روستايي نيز در نوع دچار تغيير و تحول شده‌اند و انواع کسب وکارهاي خدماتي، توليدي، صنعتي و فناوري اطلاعات در آن ديده مي‌شود. ( احمدپور داریانی ، 1387 )
چالش های کسب و کار اشتغال و کار آفرینی در مناطق روستایی :
1- عدم دسترسی به سرمایه و امکانات
2- انعطاف پذیری اقتصادی پائین و تاکید بر کسب و کار خاص و عمدتا" سنتی
3- ضریب ریسک پذیری فوق العاده پایین در جوامع روستایی
4- مشکل در عرضه کالا و خدمات و فقدان آشنایی با شیوه های بازاریابی محصولات
5- کمبود تجربه ، فقدان ایده و راه حل های خلاق جهت برون رفت ازمحرومیت
6- عدم دسترسی به منابع اطلاعات به روز و معتبر
الزامات رفع مشکل بیکاری و توسعه کسب و کار و اشتغال در مناطق روستایی:
1- توسعه ، ترویج و گسترش فرهنگ کسب و کار و کارآفرینی
2- آموزش های کاربردی کارآفرینی
3- توسعه زیر ساخت های اشتغال و کارآفرینی
در واقع امروزه برای ایجاد شغل تخصص لازم نیست بلکه باید توانایی استفاده از تخصص دیگران را داشت که این امر در مفهوم کار آفرینی تحقق می یابد .
فواید کارآفرینی در مناطق روستایی :
1- ايجاد شرايط ويژه براي معکوس نمودن روند مهاجرت
2- اصلاح و تغيير الگوي توزيع و مصرف انرژي
3- توسعه و بهينه سازي شبکه هاي حمل و نقل
4- ممنوعيت تغييرکاربري اراضي باغي ، زراعي و عرصه هاي جنگلي و مرتعي
5- بهبود مديريت و اصلاح شيوه هاي توليد در بخش هاي کشاورزي
6- توسعه صنايع تبديلي زود بازده در مناطق مستعد
7- اقتصادي نمودن کالاهاي کشاورزي و روستايي
8- دستيابي همگاني به آموزش هاي مقدماتی ، کاهش شکاف هاي طبقاتي و ارتقاي توانمندي هاي زنان روستايي
9- ارتقاي سطح سلامت ، ايجاد محيط هاي زندگي مفرح و نشاط انگيز
10- حمايت موثر از تشکيل و توسعه تعاوني ها و ايجاد وگسترش مجتمع هاي تعاوني روستايي
11-تشکيل گروه هاي پس انداز خودگردان براي تامين بخشي از نيازهاي مالي پروژه هاي کارآفريني
12-ايجادسيستم هاي اعتباري کوچک بمنظور ارايه تسهيلات مثل تاسيس بانک روستايی
13- ايجاد مراکز آموزشي تلفيقي بمنظور ارائه خدمات آموزش و مشاوره در زمينه هاي مختلف بازاريابي ، صنايع دستي و ساير مهارت هاي مورد نياز
بحث و نتيجهگيري
بحث
1-برخلاف تصور عمومی کارآفرینی روستایی معادل کارآفرینی در حوزه کشاورزی نیست بلکه کارآفرینی در حوزه کشاورزی بایستی به عنوان زیرمجموعه کارآفرینی روستایی تلقی شود .
2- کارآفرینی روستایی را نباید تنها در خود روستا دنبال نمود بلکه ایجاد شهرک های کسب و کار در مجاورت روستاهای مستعد نیز می تواند منجر به کارآفرینی روستایی گردد .
3- یکی از راهبردهای اساسی کارآفرینی روستایی توجه ویژه به صنایع و فعالیت های غیرکشاورزی مانند صنایع تبدیلی ، گردشگری ، صنایع دستی و ... است .
4-صنایع تبدیلی یکی از مهمترین زمینه های کارآفرینی و ایجاد اشتغال در مناطق روستایی محسوب می گردد . وظیفه اصلی این صنایع فرآوری محصولات کشاورزی و دامی روستا و تبدیل آن ها به کالاهایی با ارزش تر است که در حال حاضر عموما در کارخانه های شهری انجام می گیرد ولی اگر این فعالیت در روستا انجام شود کمیت ، کیفیت و دوام محصولات افزایش می یابد و گامی موثر در راستای تقویت امنیت غذایی کشور برداشته می شود .
5-صنایع دستی از جمله موضوعاتی است که بایستی بصورت ویژه در روستاها مورد توجه قرار گیرد . بحران آب ، بیکاری فصلی روستائیان ، امکان اشتغال به آن توسط زنان روستایی به عنوان قشر عظیمی از جمعیت روستایی به دلیل اینکه با پرداختن به آن نیاز به خروج از خانه ندارند و این نوع اشتغال با شرایط فرهنگی و اجتماعی روستا بیشتر هماهنگی دارد لزوم توجه و حمایت بیشتر از صنایع دستی را خاطر نشان می سازد .
6- مناطق روستایی کشور به دلیل جاذبه های طبیعی ، تاریخی و سنتی جذاب و کم نظیر بستر مناسبی برای صنعت گردشگری محسوب می گردند . ضمن اینکه فعالیت در این حوزه نیازمند سرمایه اولیه چندانی نیست .
7-توجه به ایجاد و گسترش خوشه ها در مناطق روستایی نقش بسیار موثری در کارآفرینی روستایی و ایجاد اشتغال پایدار روستائیان خواهد داشت .
8-کارآفرینی در روستا تنها از طریق ایجاد زیرساخت ها و تامین امکانات امکان پذیر نبوده بلکه نیازمند توسعه و ترویج فرهنگ کارآفرینی و نیز ارتقاء سطح دانش و اطلاعات روستائیان در زمینه کارآفرینی است که این امر تنها از طریق آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار امکان پذیر خواهد بود .
پیشنهادات
1- یافته های طرح حکایت از آن دارد که عدم وجود سرمایه اولیه کافی مهمترین عامل در بی توجهی روستائیان به کارآفرینی بوده لذا جذب سرمایه گذار جهت حمایت مالی در اجرای طرح های اشتغال زای روستایی از سوی دولت می تواند تاثیر بسیاری بر تحقق کارآفرینی و اشتغال روستایی داشته باشد .
2- از آنجائیکه تسهیلات بانکی می تواند تامین کننده سرمایه اولیه مورد نیاز جهت راه اندازی کسب و کار باشد ولیکن اکثریت قریب به اتفاق روستائیان از قوانین و مقررات سخت و دست و پاگیر بانکی جهت دریافت تسهیلات اشتغال زائی گله مند می باشند لذا پیشنهاد می گردد سیستم بانکی کشور در امر پرداخت تسهیلات اشتغال زائی خصوصا در روستاها که با مشکل ضامن روبرو هستند رویه دیگری را در پیش گیرد . تجربیات موفق کشورهایی همچون بنگلادش می تواند مورد استفاده قرار گیرد .
3- اجرای طرح نشان داد که فرهنگ سازی در حوزه کارآفرینی روستایی و برگزاری دوره های آموزشی نقش بسیار مهمی در ایجاد روحیه و انگیزه در روستائیان خواهد داشت به طوری که پس از اتمام طرح 12.6 % از شرکت کنندگان اقدام به راه اندازی کسب و کار نموده و زمینه اشتغال خود و دیگران را فراهم نمودند ضمن اینکه تعداد بیشتری از روستائیان نیز در صورت رفع برخی از موانع ، آمادگی و انگیزه کارآفرینی را دارا بودند .
4- عدم آشنایی شرکت کنندگان طرح از قوانین و مقررات اداری و بانکی و نیز فرآیندهای اداری کسب مجوز باعث کاهش ریسک پذیری و اعتماد به نفس آنان گردیده بود به طوری که تعداد بسیاری از آنان با تصور اینکه روند اخذ مجوز جهت راه اندازی کسب و کار بسیار دشوار و هزینه بر است از راه اندازی کسب و کار منصرف شده بودند لذا افزایش سطح آگاهی روستائیان در خصوص این موارد می تواند در تشویق و ترغیب آنان به کارآفرینی بسیار موثر باشد .
5- نبود بازار برای کالاهای تولید شده توسط کشاورزان باعث گردیده که یا موفق به فروش تولیدات خود نشوند یا آنکه محصول خود را که با زحمت فراوان تولید نموده اند با بهای اندک که در پاره ای از موارد پاسخگوی هزینه ها نیز نمی باشد در اختیار دلالان قرار دهند . در این راستا ایجاد کارخانجات صنایع تبدیلی در مجاورت روستاها ، راه اندازی و حمایت از بازارچه های محلی ، فراهم نمودن زمینه صادرات محصولات روستائیان و آموزش روستائیان در جهت برندسازی می تواند مشکل بازاریابی و فروش محصولات تولیدی آنان را کاهش دهد .
منابع
1- صیاد بیدهندی ، لیلا ، 1391 ، کارآفرینی روستایی ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور
2- افتخاری ، عبدالرضا رکن الدین ، سجاسی قیداری ، حمدالله . 1389 . توسعه روستایی با تاکید بر کارآفرینی ( تعاریف ، دیدگاهها و تجربیات ) ، تهران ، سمت .
3- زرنگار ، حمید رضا . کارآفرینی به منزله یک نیروی اقتصادی در توسعه روستایی ، ماهنامه جهاد ، شماره 251 ، 1381
4- احمدپور داریانی ، محمود ، 1387 ، کسب و کار روستایی ، سایت خانه کارآفرینان ایران
5- فلاحی ، هادی . ارائه مدل مفهومی از عوامل موثر بر کارآفرینی روستایی ، همایش ملی کارآفرینی (ارزش آفرینی در هزاره سوم) کرمان ، اسفند 1394
6- ناهید ، مجتبی ، کارآفرینی سبز گامی به سوی توسعه پایدار در هزاره سوم ، همایش ملی کارآفرینی (ارزش آفرینی در هزاره سوم ) کرمان ، اسفند 1394
• 10 - Hoy , F . ( 1983) . a program of rural enterepreurship form inception through implementation . Journal of community development .
• 11- Wortman . M.S . (1990) . Rural enterepreurship research : Integration in to the enterepreurship field . Agribusiness , 697 .
• 12 – Levitas , R . (2000) . Rural enterepreurship community enterprise in rural economy . Aberdeen department of management studies . university of Aberdeen .
• 13 – Kulawczuk . P . (1998) . The development entrepreneurship in rural areas in Jonatan . D . transfer of power : Decentralization in central and eastem . Europe . local govemment and public service reform initiative . open socity institute . Budapest .
• 14 – Reagan , B . (2002) . Are High-Growth entrepreneurship building the rural economy ? Federal reserve bank of kanzas city . Mo : center for the study of rural America .
• 15 – Petrin , T . (1997) . Rural development through entrepreneurship . Rome : FAO .
235
11 مرداد, 1396
کشاورزی و منابع طبیعی
11 مرداد, 1396 9:05 قبل از ظهر
معرفی طرح کارآفرینی روستایی و بیان تجربیات اجرای طرح در صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی استان کرمان
چکيده
کارآفرینی در روستاها می‌تواند برطرف‌کننده بسیاری از چالش‌ها از جمله بیکاری، فقر اقتصادي ، مهاجر...معرفی طرح کارآفرینی روستایی و بیان تجربیات اجرای طرح در صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی استان کرمان
چکيده
کارآفرینی در روستاها می‌تواند برطرف‌کننده بسیاری از چالش‌ها از جمله بیکاری، فقر اقتصادي ، مهاجرت روستائيان به شهرها و ... باشد. باتوجه به نقش انکارپذیر زنان در توسعه روستایی، تقویت کارآفرینی زنان روستایی، راهکاری مؤثر در راستای تحقق توسعه پایدار روستایی به شمار میرود. زنان نيمي از جمعيت جوامع روستايي كشور را تشكيل مي دهند لذا توجه به فعاليت هاي كارآفرينانه در اين قشر از جامعه مي تواند به رشد و توسعه اقتصادي كشور كمك شايان توجهی نمايد. هدف از این مقاله معرفی طرح کارآفرینی روستایی ( آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار به روستائيان و عشاير ) و بیان تجربیات اجرای طرح در صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي استان کرمان میباشد . در جریان اجرای طرح از طریق تدوین و توزیع پرسشنامه هایی در بین مخاطبین ، اطلاعات مندرج در پرسشنامه ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت . جامعه آماری این طرح تعداد 1245 نفر از اعضاي صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي استان کرمان بودند که در دوره های آموزشی کارآفرینی و مهارت های کسب و کار شرکت داشتند . همچنین نتایج به دست آمده در طرح گویای این واقعیت است که عدم وجود سرمایه اولیه کافی ، موانع اداري و بانکی ، نداشتن تخصص و مهارت كافي ، مشكلات فرهنگي و اجتماعي و مشکلات موجود در امر بازاریابی و فروش محصولات تولیدی از مهمترین مشکلات زنان کارآفرین روستایی می باشد . ضمن اينكه اكثريت قريب به اتفاق شركت كنندگان طرح ، تاثير آموزش هاي كارآفريني را در ايجاد انگيزه بين زنان روستايي زياد توصيف نمودند.
واژگان کليدي: کارآفرینی زنان روستایی کرمان ، توسعه روستایی
1- مقدمه
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . از طریق کارآفرینی روستایی میتوان با شناسایی مزیتها، ظرفیتها و محدودیتهای جوامع روستایی بر اساس برنامهریزی راهبردی مناسب، به توسعه اقتصادی روستایی دست زد.
با عنايت به موارد فوق بايستي ديد که راهکارهاي توسعه کارآفرینی و ایجاد کسب و کار براي زنان روستايي که نیمی از جمعیت روستايي کشور را تشکیل می دهند چیست؟ بنابراين در اجراي طرح تلاش شد تا با شناسايي عوامل موثر بر كارآفريني زنان روستايي و موانع و مشكلات تحقق آن راه حل هايي پيشنهاد گردد . ضمن اينكه ميزان اثربخشي آموزش مهارت هاي كسب و كار به اعضاي صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي استان كرمان نيز مورد ارزيابي قرار گرفت .
در شرایط کنونی کشور مهاجرت فزاینده روستائیان به شهرها از یک سو باعث شکل گیری آسیب های اجتماعی متفاوتی گردیده و از سوی دیگر جمعیت جوان و فعال روستاها را به شدت کاهش داده است . بنابراین ضروری است که در سیاست های توسعه روستایی بازنگری شود تا روستا بتواند رسالت خویش را در زمینه تامین امنیت غذایی شهروندان ، حفظ منابع حیاتی و اکوسیستم های طبیعی ، حفظ فعالیت های گردشگری و غیره به خوبی انجام دهد . ( افتخاری ، سجاسی قیداری ، 1389 ).
تجربیات توسعه روستایی در کشورهای مختلف جهان در چند دهه اخیر نشان می دهد که توسعه روستایی تنها با تزریق سرمایه و فن آوری محقق نمی شود بلکه عوامل زیادی در آن نقش ایفا می کنند .
یکی از عواملی که در حال حاضر به عنوان راهکار اساسی در توسعه روستایی مطرح است توجه به مقوله کارآفرینی و تقویت روحیه کارآفرینی در روستائیان می باشد . امروزه حضور زنان در بازار کار و مشارکت زنان در فعالیت هاي اقتصادي و اجتماعی، به یکی از شاخص هاي مهم توسعه اقتصادي مبدل شده است. زیرا فعالیت هاي اقتصادي زنان رابطه مستقیمی با فقر و رفاه اجتماعی دارد. موفقیت زنان کارآفرین در جوامع نه تنها سبب ایجاد سود اقتصادي می شود بلکه منافع اجتماعی فرهنگی ایجاد می کند. به همین جهت در برنامه هاي توسعه تلاش می شود تا علاوه براینکه مشارکت زنان در بازار کار افزایش یابد، شرایط لازم براي توسعه و کارآفرینی زنان نیز فراهم گردد تا زنان با ایجاد کسب و کار و فرصت شغلی براي خود و دیگران بتوانند معضل کنونی جامعه را پایان بخشند. عملکرد کارآفرینانه زنان در رشد تولید ، فروش، افزایش سرمایه قدرت رقابتی صادرات به توسعه اقتصادي جامعه کمک می کند .
زنان روستایی به عنوان قشر عظیمی از جمعیت روستایی به دلیل اینکه وضعيت فرهنگي و اجتماعي روستا به آنان امكان فعاليت هاي اقتصادي را نمي دهد همواره در برنامه ريزي هاي توسعه روستايي مورد غفلت واقع شده اند . اين در حالي است كه ايجاد و تقويت روحيه كارآفريني و فراهم ساختن زمينه مشاركت آنان در توسعه اقتصادي مي تواند تاثير بسزائي در توسعه روستایی داشته باشد .
در این راستا با عنایت به مفاد برنامه پنجم ، سیاست های کلی برنامه ششم توسعه کشور و اسناد بالادستي بر اتخاذ برنامه ها و اقدامات اجرایی جهت توسعه روستایی کشور ، طرح کارآفرینی روستایی (آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان و عشایر ) با هدف توسعه و بهبود وضعیت روستاها ، ارتقاء سطح درآمد و کیفیت زندگی روستائیان و کشاورزان ، کمک به مهاجرت معکوس از شهر به روستا و نیز استقرار فعالیت های کارآفرینی و اشتغال زای کوچک در مناطق روستایی تدوين و اجرا گرديد.
گارد و مریل با هدف بررسی ویژگی های زنان کارآفرین روستایی در مطالعه موردی ویژگی های فردی این زنان را مد نظر قرار دادند . یافته ها نشان داد که ویژگی های فردی همچون سن ، آموزش ، انگیزه ، راه اندازی کسب و کار ، تجربه کاری ، مهارت های حرفه ای ، ساختار خانوادگی و امکانات اشتغال در کارآفرینی زنان روستایی موثر است . ( gard & meril , 2000 )
تحقیق محمدی و همکارانش در 1390 نشان داد بین ویژگی های شخصی زنان با تمایل آنان به کارآفرینی رابطه معناداری وجود دارد . ( محمدي و همكاران ، 1390 )
( فلاح جلودار، 1386) تمایل به توانمند شدن ، اراده قوی ، کار سخت ، ریسک پذیری ، کار گروهی ، دانش فنی ، بازاریابی ، مهارت های مدیریتی ، دوراندیشی ، نوآوری ، استفاده از منابع موجود ، تجربه قبلی و آموزش از پیش نیازهای فردی و دسترسی به خدمات حمایتی ، تسهیلات زیرساختی ، نیروی کار ماهر ، تسهیلات و اعتبارات را از پیش نیازهای محیطی کارآفرینی زنان روستایی شمال ایران برشمرد .
پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی تحت عنوان "راههاي توسعه کارآفرینی زنان در ایران "که توسط فیروزه صابر با همین عنوان بصورت کتاب به چاپ رسیده به موانع کارآفرینی زنان در ایران پرداخته است . با نمونه آماري 20 نفر و بصورت مطالعه موردي و مصاحبه موانع کارآفرینی و ابتکاراتی که جهت رفع این مشکلات به کار گرفته اند بررسی شده است . این موانع در سه دسته کلی فردي ، سازمانی و محیطی می باشد. ( صابر ، 1379)
پژوهش اریتسن و بیر( (erritsen & beyyer , 2002 در زمینه ویژگی های زنان کارآفرین نشان داد که اعتماد به نفس ، ریسک پذیری و موفقیت طلبی در زنان کمتر از مردان می باشد .
مونا بابایی و همکاران در پژوهشی پرانرژی بودن ، خوشبین بودن ، مسئولیت پذیری ، حس همکاری ، مهارت های ارتباطی ، آینده نگر بودن ، پشتکار ، خلاقیت ، نتیجه گرا بودن ، اعتماد به نفس ، قاطعیت ، ریسک پذیری ، نوآوری و آرمان گرایی را بعنوان اولویت های کارآفرینان روستایی برشمرده اند . ) بابايي و همكاران ، 1392 )
2- تعاريف ، مفاهيم ، نظريات
با توجه به ماهیت پویا و متغیر جوامع روستایی ارائه یک تعریف واحد و یکسان که در همه شرایط برای مناطق روستایی صادق و کاربردی باشد بسیار دشوار است . (Hoy , 1983) از نظر هوی ابتکارات کارآفرینانه در مناطق روستایی منجر به توسعه بومی جوامع کشاورزی می گردد .
در تعریفی دیگر کارآفرینی روستایی چنین بیان شده است : یک سازمان جدید که محصولات جدیدی را معرفی می کند ، در بازارهای جدید فعالیت می کند یا خود بازار جدیدی ایجاد می نماید و از یک فن آوری جدید در محیط روستایی استفاده می کند . (Wortman , 1990) این تعریف بر عناصر خلاقیت و نوآوری تاکید دارد .
همچنین با مرزبندی جغرافیایی کارآفرینی روستایی در خصوص ویژگی های کارآفرینان روستایی می توان گفت : آنان افرادی جوان ، بازگشت کننده به روستا ، مقاوم و صبور می باشند . (Levitas , 2000)
کارآفرینی روستایی تنها به کشاورزی محدود نمی شود بلکه توسعه صنعتی را نیز شامل می گردد و شهرک ها و نواحی مجاور روستا را نیز در بر می گیرد . (Kulawczuk , 1998 )
کارآفرینی روستایی فراهم کننده زمینه اشتغال ، افزایش درآمد وتولید ثروت ، بهبود کیفیت زندگی و کمک کننده به افراد محلی برای مشارکت در اقتصاد است . (Reagan , 2002)
كارآفريني روستايي فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس ، توانايي مي يابد ، بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف ( كه معمولا در شهرها مي باشد ) ارائه مي نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضايت مي كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش مي نمايد و اين فرآيند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز مي گردد. ( ناهید ، 1394 )
كارآفريني روستايي و كارآفرينان روستايي در اصل هيچ تفاوتي با ساير كارآفرينان و كارآفريني ندارند. در واقع كارآفرينان روستايي همان ويژگي هايي را دارند كه كارآفرينان ساير مناطق دارند. حتي به دليل بالا بودن ريسك در فعاليت ها و محيط هاي روستايي، همچنين به دليل كمبود امكانات و ضعف مديريت در محيط هاي روستايي، كارآفرينان روستايي بايد به مراتب از قدرت ريسك پذيري بيشتري نسبت به سايرين برخوردار باشند. بنابراين كارآفرين در محيط هاي روستايي به دنبال شناسايي فرصت هاي جديد، نوآوري و خلاقيت در فعاليت هاي كشاورزي و غير كشاورزي ، نوآوري و خلاقيت در كاربري زمين و در واقع استفاده بهينه، متنوع و نوآورانه از منابع روستايي در جهت كسب سود بيشتر است. ( فلاحی ، 1394 )
رسیدن به اهداف توسعه روستایی بدون استفاده از نیمی از پیکره جامعه یعنی زنان امکان پذیر نخواهد بود . توانمندسازی فرآیندی است که طی آن زنان از خواسته ها و نیازهای درونی خود آگاه می شوند ، جرات دستیابی به هدف را در خود تقویت می کنند و از توانایی لازم جهت عملی کردن خواسته هایشان بهره مند می شوند .( صیاد بیدهندی ، 1391)
زنان با کارآفرینی می توانند توانایی های خود را آشکار سازند و موانع موجود بر سر راه استعدادهای خود را بردارند و هر روز بیشتر از پیش بر توانایی های خود بیفزایند . ( pondergast , 2004 )
كارآفريني روستايي را می توان مجموع سه گزاره ذيل تعريف نمود :
1. نيرويي كه ساير منابع را براي پاسخگويي به يك تقاضای بيپاسخ بازار بسيج مي‌كند.
2. توانايي خلق و ايجاد چيزي از هيچ .
3. فرآيند خلق ارزش به وسيله امتزاج مجموعه واحدي از منابع درراستاي بهرهگيري از يك فرصت . ( Petrin,1997)
2-1- معرفي دفتر امور زنان روستایی وزارت جهاد کشاورزی
از اوایل سال 1370 نقش زنان در توسعه روستایی و کشاورزی در کشور مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفت چرا که بی توجهی به فعالیت زنان در دهه های قبل موجب شکست برنامه ها شده بود. بر این اساس و به منظور تأمین بخشی از اهداف توسعه روستای ، در وزارت جهاد سازندگی سابق از سال 1374 ، واحدی تحت عنوان اداره امور زنان روستایی شروع به فعالیت کرد که این واحد از سال 1376 با تصویب سازمان امور اداری و استخدامی کشور به مدیریت امور زنان روستایی و عشایری ارتقاء پیدا کرد. از سوی دیگر با توجه به اهمیت نقش زنان روستایی در فعالیتهای کشاورزی در وزارت کشاورزی سابق نیز دفتری به نام توسعه و ترویج فعالیتهای زنان روستایی با هدف افزایش دسترسی زنان روستایی به خدمات آموزشی ترویجی بخش کشاورزی تأسیس شد. پس از ادغام دو وزارت جهاد سازندگی و کشاورزی ، اهمیت جمعیت 11 میلیون نفري زنان روستایی از دید مسئولین و صاحبنظران دور نماند و با ادغام دو دفتر فوق ، دفتر امور زنان روستایی و عشایری در تشکیلات جدید ابقاء شد.این دفتر از ابتدای تشکیل با گذراندن فراز و نشیب های زیاد در شرح وظایف و تشکیلات ، هم اکنون براساس اهداف و مأموریت های محوله در قالب چهار گروه بررسی و تدوین برنامه های راهبردی ، توسعه فعالیت های اقتصادی اجتماعی ، نظارت و ارزشیابی و ارتباطات بین الملل اقدام به سیاست گذاری و تدوین طرح ها و برنامه های کوتاه و میان مدت، مشارکت زنان روستایی را در تولید و اقتصاد کشور سازماندهی و برنامه ریزی می کند. دفتر امور زنان روستایی و عشایری وزارت جهاد کشاورزی ، پیرو تلاش علمی و کسب تجارب عملی، اراده تحول چنین دیدگاهی را در روند اجرا داشته و مصمم به یکپارچه سازی فعالیت های عدیده و در نظر گیری دیدگاه‌های نوین بومی ، ملی و بین المللی ، افزایش همکاریهای درون بخشی و گسترش و هماهنگی فعالیتهای برون بخشی می باشد .
2-1-1- سياستها
1 - توسعه توانمندي اقتصادي- اجتماعي زنان روستايي.
2 - اجراي فعاليتهاي آموزشي- ترويجي در راستاي توسعه روستايي در زير بخشهاي كشاورزي .
3 - گسترش فرصت هاي شغلي و مشاركت اقتصادي و ايجاد زمينه هاي اشتغال و افزايش درآمد خانوار و زنان روستايي .
4 - زمينه سازي براي رشد و شكوفايي ايده هاي كارآفريني زنان روستايي و فارغ التحصيلان بخش كشاورزي .
5 - فراهم ساختن زمينه مشاركت مجريان سطوح مختلف ستاد ، صف و بهره برداران در انجام نظارت و ارزشيابي
2-1-2- اهداف
1 - فراهم ساختن زمينه هاي لازم براي توانمندي زنان روستايي و بالا بردن ميزان دسترسي آنان به منابع " آب ، زمين ، سرمايه ، تسهيلات ، اعتبارات ، خدمات ترويجي و پژوهش "
2 - زمينه سازي براي بهبود فعاليت هاي خود اشتغالي زنان روستايي از طريق ارائه الگوهاي ترويجي – مشاركتي خاص زنان روستايي ايجاد جايگاه حقوقي براي فعاليتهاي اقتصادي زنان و دختران روستايي در خانواده
3 - فراهم سازي زمينه هاي توانمند سازي و بهبود وضعيت اقتصادي و اجتماعي زنان روستايي و خانواده
4 - ايجاد زمينه هاي لازم براي افزايش آگاهي ، ايجاد روحيه خودباوري و اعتماد به نفس ، داشتن روحيه مشاركتي و كاردسته جمعي در زنان روستايي و خانواده
5 - تأكيد بر ارتقاء سطح دانش و معلومات تخصصي عوامل ترويج در صف و ستاد
6- كمك به ايجاد ، گسترش و حمايت از تشكل ها و نهادهاي خاص زنان با تأكيد بر زنان سرپرست خانوار
گروه هدف و مخاطبان دفتر امور زنان ، بانوان شاغل در بخش كشاورزي ، زنان كارآفرين ، زنان مروج و تسهيلگر ، اعضاء و اركان صندوق اعتبارات خرد ، اعضاء گروه هاي خوديار روستايي ، اعضاي تعاوني هاي زنان ، فارغ التحصيلان بخش كشاورزي و زنان توليدكننده برتر می باشند .
2-1-3- حكم نهايي دفتر امور زنان روستايي و عشايري
وزارت جهاد كشاورزي موظف است با هدف تقويت نقش زنان روستايي در فرآيند توسعه همه جانبه روستايي و كشاورزي و توسعه ظرفيت هاي اقتصادي و اجتماعي در راستايي توانمندسازي آنان اقدام هاي زير را به عمل آورد:
الف) افزايش ميزان دسترسي زنان روستايي و عشايري به اطلاعات و داده هاي مورد نياز براي توسعه پايدار روستايي
ب) حمايت از ايجاد و گسترش سازمانها و شبكه هاي محلي زنان روستايي در راستاي شبكه سازي.
ج) تدوين برنامه بهبود معيشت خانواده هاي روستايي با تاكيد بر نقش زنان در مديريت توامان توليد و مصرف.
2-1-4- عناوین پروژه های دفتر از بدو تاسیس تا کنون:
1 - طرح آموزشي و ترويجي توسعه اشتغالات خانگي 2 - پروژه حفظ محيط زيست ويژه زنان روستايي
3 - پروژه تشكيل گروه هاي خوديار زنان روستايي 4 - توانمند سازي زنان و دختران روستايي از طريق كارآفريني
5 - تهيه و توزيع نشريات و تهيه و پخش فيلم هاي آموزشي و ترويجي ويژه زنان روستايي
6 - برگزاري جشنواره هاي فرهنگي – هنري روستا (عذرا)
7 - پروژه سازماندهي، آموزش و حمايت از تسهيلگران 8 - پروژه صندوق هاي اعتبارات خرد زنان روستايي
9 -پروژه هاي اشتغالزاي زنان روستايي 10 -آموزشهاي مهارتي بخش كشاورزي
11 - حمايت از تعاوني ها و تشكل هاي زنان روستايي 12 - اجراي پروژه هاي بين المللي GGP و Telefood
13 - اجراي پروژه هاي آموزشي آشنايي با كلينيك هاي گياه پزشكي و توليد محصولات ارگانيك ويژه زنان روستايي
14 - اجراي پروژه هاي تبادل تجربيات بين المللي ويژه كارشناسان امور زنان و نيز زنان نمونه و پيشرو روستايي
15 - پروژه ايجاد مراكز رشد و كارآفريني
16 - ساير پروژه هاي موردي متناسب با نياز زنان روستايي و عشايري از جمله آموزش زنان روستايي
17 - اجراي پروژه هاي نظارت و ارزشيابي عملي مشاركتي
18 - اجراي پروژه هاي توانمند سازي كارشناسان امور زنان استانها در خصوص نظارت و ارزشيابي
2-2- معرفي صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي
یکی از اساسی ترین عوامل توسعه ( توسعه جوامع روستایی ) نقش و وجود زنان می باشد و باید برای حضور فعال آنها ، در هر برنامه توان این بخش از نیروی کار در نظر گرفته شود، بر این اساس دفتر امور زنان طرح توانمند سازی زنان را برای حضور فعال آنها در عرصه های مختلف در سر لوحه اهداف خویش قرار داده از جمله این طرح ها میتوان طرح صندوق خرد زنان روستایی را نام برد .این برنامه روش کارایی برای افزایش درآمد خانوارهای فقیر در روستا ها می باشد اعضای این صندوق را زنان روستائی تشکیل می دهند، حداکثر تعداد اعضاء در هر صندوق 50 نفر می باشد که به گروه های 5 تا 7 نفره تقسیم می شوند، از طرف دفتر امور زنان مبلغی به عنوان سرمایه اولیه به این صندوق ها اهداء شود و از طریق صندوق توانمندی های زنان افزایش می یابد .
2-2-1- اهداف ایجاد صندوق خرد
1- افزایش ضریب دسترسی زنان روستایی به تسهیلات 2- توجه و تمرکز به گروههای کم درآمد زنان روستایی 3- افزایش سطح درآمد زنان با اجرای پروژه های کوچک 4- برنامه ریزی جهت اجرای پروژه ها
5- توانا سازی زنان روستایی در انجام کار گروهی 6 - هدایت پس اندازهای غیر مولد به سرمایه های مولد کارآمد
7 - شکست چرخه فقر و نجات خانوار روستایی از آن 8- توسعه اشتغال و تثبیت مشاغل دارای بحران مالی
3- مراحل اجراي طرح
3-1- تدوين طرح
طرح كارآفريني روستايي ( آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار به روستائيان و عشاير ) با نظرسنجي از اساتيد و پژوهشگران حوزه كارآفريني ، مطالعه، بررسي و بومي سازي تجارب ساير سازمان ها ، برگزاري جلسات متعدد با كارشناسان خبره سازمانها ، موسسات و مراكز آموزشي و پژوهشي و تلفيقي از طرح هاي موفق كارآفريني كشور همچون طرح گام به گام جهاد دانشگاهي ، ارزش آفريني موسسه پشتيبان كسب و كار ثمرات ارزش آفرينان ، هميار كارآفرين مجتمع فني ايرانيان و كاشف پس از حدود 4 ماه كار پژوهشي مداوم تدوين گرديد .
3-2- تهيه منابع آموزشي
منابع آموزشي مورد نياز طرح با گردآوري روشهاي معتبر تدريس كارآفريني در كشور ، بوميسازي و تطبيق آنها با نيازهاي روستائيان تدوين و در اختيار مربيان طرح قرار گرفت .
3-3- تشكيل تيم آموزشي
در اين مرحله با فراخوان اعلام شده فارغ التحصيلان رشته هاي مديريت ، روانشناسي ، مشاوره ، مهندسي كشاورزي و ساير رشته هاي مرتبط كه داراي تخصص ، انگيزه كافي و روحيه جهادي جهت اجراي طرح بودند شناسايي و پس از برگزاري كارگاههاي آموزشي و توجيهي تعداد 24 نفر جهت تدريس غربال و انتخاب گرديدند .
3-4- هماهنگي هاي اداري
پس از تدوين طرح ، تهيه منابع آموزشي ، انتخاب مربيان و مجريان و تهيه سوابق آنان ، طرح جهت بررسي و اعلام نظر در اختيار سازمان جهاد كشاورزي ، فني و حرفه اي ، استانداري ، تعاون ، كار و رفاه اجتماعي ، جهاد دانشگاهي قرار گرفت كه طي جلسات كارشناسي متعدد با دستگاههاي مذكور مقرر گرديد معاونت ترويج و آموزش سازمان جهاد كشاورزي ، دفتر امور روستايي و شوراهاي استانداري و جهاد دانشگاهي مساعدت لازم را در اجراي طرح به عمل آورند .
3-5- برگزاري دوره هاي آموزشي
بر اساس استاندارد تدوين شده جهاد دانشگاهي و تقاضاي دفتر امور زنان روستایی جهاد كشاورزي دوره آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار با سرفصل هايي همچون ویژگی های کارآفرینان ؛ مهارت های کارآفرینان ؛ مهارت های حل مساله ؛ کار تیمی ؛ تدوین طرح کسب و کار ؛ اصول و مبانی بازاریابی ؛ قیمت گذاری و هزینه یابی ؛ حضور در نمایشگاه ؛ رقبا و نحوه رقابت با آنها طي 27 ساعت بصورت تئوري و عملي توسط مربيان تعيين شده در تعداد 45 روستا از روستاهاي استان كرمان اجرا و 1245 نفر از روستائيان در آن شركت نمودند . در پايان دوره به كليه شركت كنندگان گواهينامه معتبر جهاد دانشگاهي اعطاء گرديد .
3-6- ارزيابي و تحليل نتايج دوره ها
پس از برگزاري دوره ها و جمع آوري آمار و اطلاعات مندرج در پرسشنامه هايي كه توسط مربيان و مجريان طرح در بين شركت كنندگان توزيع گرديده بود ميزان اثربخشي دوره ها ، عوامل موثر در ايجاد اشتغال پايدار و موانع كارآفريني و راه اندازي كسب و كار در روستاهاي جنوب استان كرمان مورد ارزيابي قرار گرفته و نتايج آن به دستگاههاي ذيربط منعكس گرديد .
چکيده
کارآفرینی در روستاها می‌تواند برطرف‌کننده بسیاری از چالش‌ها از جمله بیکاری، فقر اقتصادي ، مهاجر...معرفی طرح کارآفرینی روستایی و بیان تجربیات اجرای طرح در صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی استان کرمان
چکيده
کارآفرینی در روستاها می‌تواند برطرف‌کننده بسیاری از چالش‌ها از جمله بیکاری، فقر اقتصادي ، مهاجرت روستائيان به شهرها و ... باشد. باتوجه به نقش انکارپذیر زنان در توسعه روستایی، تقویت کارآفرینی زنان روستایی، راهکاری مؤثر در راستای تحقق توسعه پایدار روستایی به شمار میرود. زنان نيمي از جمعيت جوامع روستايي كشور را تشكيل مي دهند لذا توجه به فعاليت هاي كارآفرينانه در اين قشر از جامعه مي تواند به رشد و توسعه اقتصادي كشور كمك شايان توجهی نمايد. هدف از این مقاله معرفی طرح کارآفرینی روستایی ( آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار به روستائيان و عشاير ) و بیان تجربیات اجرای طرح در صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي استان کرمان میباشد . در جریان اجرای طرح از طریق تدوین و توزیع پرسشنامه هایی در بین مخاطبین ، اطلاعات مندرج در پرسشنامه ها مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفت . جامعه آماری این طرح تعداد 1245 نفر از اعضاي صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي استان کرمان بودند که در دوره های آموزشی کارآفرینی و مهارت های کسب و کار شرکت داشتند . همچنین نتایج به دست آمده در طرح گویای این واقعیت است که عدم وجود سرمایه اولیه کافی ، موانع اداري و بانکی ، نداشتن تخصص و مهارت كافي ، مشكلات فرهنگي و اجتماعي و مشکلات موجود در امر بازاریابی و فروش محصولات تولیدی از مهمترین مشکلات زنان کارآفرین روستایی می باشد . ضمن اينكه اكثريت قريب به اتفاق شركت كنندگان طرح ، تاثير آموزش هاي كارآفريني را در ايجاد انگيزه بين زنان روستايي زياد توصيف نمودند.
واژگان کليدي: کارآفرینی زنان روستایی کرمان ، توسعه روستایی
1- مقدمه
بدون تردید توسعه پایدار در روستاها در عصر حاضر مستلزم رفع مسائل و مشکلات موجود همچون بیکاری ، مهاجرت جوانان به شهرها ، عدم وجود سرمایه و امکانات کافی و ... می باشد و این امر از طریق آموزش های کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان امکان پذیر خواهد بود . از طریق کارآفرینی روستایی میتوان با شناسایی مزیتها، ظرفیتها و محدودیتهای جوامع روستایی بر اساس برنامهریزی راهبردی مناسب، به توسعه اقتصادی روستایی دست زد.
با عنايت به موارد فوق بايستي ديد که راهکارهاي توسعه کارآفرینی و ایجاد کسب و کار براي زنان روستايي که نیمی از جمعیت روستايي کشور را تشکیل می دهند چیست؟ بنابراين در اجراي طرح تلاش شد تا با شناسايي عوامل موثر بر كارآفريني زنان روستايي و موانع و مشكلات تحقق آن راه حل هايي پيشنهاد گردد . ضمن اينكه ميزان اثربخشي آموزش مهارت هاي كسب و كار به اعضاي صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي استان كرمان نيز مورد ارزيابي قرار گرفت .
در شرایط کنونی کشور مهاجرت فزاینده روستائیان به شهرها از یک سو باعث شکل گیری آسیب های اجتماعی متفاوتی گردیده و از سوی دیگر جمعیت جوان و فعال روستاها را به شدت کاهش داده است . بنابراین ضروری است که در سیاست های توسعه روستایی بازنگری شود تا روستا بتواند رسالت خویش را در زمینه تامین امنیت غذایی شهروندان ، حفظ منابع حیاتی و اکوسیستم های طبیعی ، حفظ فعالیت های گردشگری و غیره به خوبی انجام دهد . ( افتخاری ، سجاسی قیداری ، 1389 ).
تجربیات توسعه روستایی در کشورهای مختلف جهان در چند دهه اخیر نشان می دهد که توسعه روستایی تنها با تزریق سرمایه و فن آوری محقق نمی شود بلکه عوامل زیادی در آن نقش ایفا می کنند .
یکی از عواملی که در حال حاضر به عنوان راهکار اساسی در توسعه روستایی مطرح است توجه به مقوله کارآفرینی و تقویت روحیه کارآفرینی در روستائیان می باشد . امروزه حضور زنان در بازار کار و مشارکت زنان در فعالیت هاي اقتصادي و اجتماعی، به یکی از شاخص هاي مهم توسعه اقتصادي مبدل شده است. زیرا فعالیت هاي اقتصادي زنان رابطه مستقیمی با فقر و رفاه اجتماعی دارد. موفقیت زنان کارآفرین در جوامع نه تنها سبب ایجاد سود اقتصادي می شود بلکه منافع اجتماعی فرهنگی ایجاد می کند. به همین جهت در برنامه هاي توسعه تلاش می شود تا علاوه براینکه مشارکت زنان در بازار کار افزایش یابد، شرایط لازم براي توسعه و کارآفرینی زنان نیز فراهم گردد تا زنان با ایجاد کسب و کار و فرصت شغلی براي خود و دیگران بتوانند معضل کنونی جامعه را پایان بخشند. عملکرد کارآفرینانه زنان در رشد تولید ، فروش، افزایش سرمایه قدرت رقابتی صادرات به توسعه اقتصادي جامعه کمک می کند .
زنان روستایی به عنوان قشر عظیمی از جمعیت روستایی به دلیل اینکه وضعيت فرهنگي و اجتماعي روستا به آنان امكان فعاليت هاي اقتصادي را نمي دهد همواره در برنامه ريزي هاي توسعه روستايي مورد غفلت واقع شده اند . اين در حالي است كه ايجاد و تقويت روحيه كارآفريني و فراهم ساختن زمينه مشاركت آنان در توسعه اقتصادي مي تواند تاثير بسزائي در توسعه روستایی داشته باشد .
در این راستا با عنایت به مفاد برنامه پنجم ، سیاست های کلی برنامه ششم توسعه کشور و اسناد بالادستي بر اتخاذ برنامه ها و اقدامات اجرایی جهت توسعه روستایی کشور ، طرح کارآفرینی روستایی (آموزش کارآفرینی و مهارت های کسب و کار به روستائیان و عشایر ) با هدف توسعه و بهبود وضعیت روستاها ، ارتقاء سطح درآمد و کیفیت زندگی روستائیان و کشاورزان ، کمک به مهاجرت معکوس از شهر به روستا و نیز استقرار فعالیت های کارآفرینی و اشتغال زای کوچک در مناطق روستایی تدوين و اجرا گرديد.
گارد و مریل با هدف بررسی ویژگی های زنان کارآفرین روستایی در مطالعه موردی ویژگی های فردی این زنان را مد نظر قرار دادند . یافته ها نشان داد که ویژگی های فردی همچون سن ، آموزش ، انگیزه ، راه اندازی کسب و کار ، تجربه کاری ، مهارت های حرفه ای ، ساختار خانوادگی و امکانات اشتغال در کارآفرینی زنان روستایی موثر است . ( gard & meril , 2000 )
تحقیق محمدی و همکارانش در 1390 نشان داد بین ویژگی های شخصی زنان با تمایل آنان به کارآفرینی رابطه معناداری وجود دارد . ( محمدي و همكاران ، 1390 )
( فلاح جلودار، 1386) تمایل به توانمند شدن ، اراده قوی ، کار سخت ، ریسک پذیری ، کار گروهی ، دانش فنی ، بازاریابی ، مهارت های مدیریتی ، دوراندیشی ، نوآوری ، استفاده از منابع موجود ، تجربه قبلی و آموزش از پیش نیازهای فردی و دسترسی به خدمات حمایتی ، تسهیلات زیرساختی ، نیروی کار ماهر ، تسهیلات و اعتبارات را از پیش نیازهای محیطی کارآفرینی زنان روستایی شمال ایران برشمرد .
پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی تحت عنوان "راههاي توسعه کارآفرینی زنان در ایران "که توسط فیروزه صابر با همین عنوان بصورت کتاب به چاپ رسیده به موانع کارآفرینی زنان در ایران پرداخته است . با نمونه آماري 20 نفر و بصورت مطالعه موردي و مصاحبه موانع کارآفرینی و ابتکاراتی که جهت رفع این مشکلات به کار گرفته اند بررسی شده است . این موانع در سه دسته کلی فردي ، سازمانی و محیطی می باشد. ( صابر ، 1379)
پژوهش اریتسن و بیر( (erritsen & beyyer , 2002 در زمینه ویژگی های زنان کارآفرین نشان داد که اعتماد به نفس ، ریسک پذیری و موفقیت طلبی در زنان کمتر از مردان می باشد .
مونا بابایی و همکاران در پژوهشی پرانرژی بودن ، خوشبین بودن ، مسئولیت پذیری ، حس همکاری ، مهارت های ارتباطی ، آینده نگر بودن ، پشتکار ، خلاقیت ، نتیجه گرا بودن ، اعتماد به نفس ، قاطعیت ، ریسک پذیری ، نوآوری و آرمان گرایی را بعنوان اولویت های کارآفرینان روستایی برشمرده اند . ) بابايي و همكاران ، 1392 )
2- تعاريف ، مفاهيم ، نظريات
با توجه به ماهیت پویا و متغیر جوامع روستایی ارائه یک تعریف واحد و یکسان که در همه شرایط برای مناطق روستایی صادق و کاربردی باشد بسیار دشوار است . (Hoy , 1983) از نظر هوی ابتکارات کارآفرینانه در مناطق روستایی منجر به توسعه بومی جوامع کشاورزی می گردد .
در تعریفی دیگر کارآفرینی روستایی چنین بیان شده است : یک سازمان جدید که محصولات جدیدی را معرفی می کند ، در بازارهای جدید فعالیت می کند یا خود بازار جدیدی ایجاد می نماید و از یک فن آوری جدید در محیط روستایی استفاده می کند . (Wortman , 1990) این تعریف بر عناصر خلاقیت و نوآوری تاکید دارد .
همچنین با مرزبندی جغرافیایی کارآفرینی روستایی در خصوص ویژگی های کارآفرینان روستایی می توان گفت : آنان افرادی جوان ، بازگشت کننده به روستا ، مقاوم و صبور می باشند . (Levitas , 2000)
کارآفرینی روستایی تنها به کشاورزی محدود نمی شود بلکه توسعه صنعتی را نیز شامل می گردد و شهرک ها و نواحی مجاور روستا را نیز در بر می گیرد . (Kulawczuk , 1998 )
کارآفرینی روستایی فراهم کننده زمینه اشتغال ، افزایش درآمد وتولید ثروت ، بهبود کیفیت زندگی و کمک کننده به افراد محلی برای مشارکت در اقتصاد است . (Reagan , 2002)
كارآفريني روستايي فرآيندي است كه با بهره گيري از آن روستايي محدوديت ها و تفاوت هاي موجود ميان روستا و شهر را كنار مي زند و در جهت تولید ارزش با اعتماد به نفس ، توانايي مي يابد ، بهترين محصولات و توليدات و يافته هاي خود را به بهترين نحوه به بازار هدف ( كه معمولا در شهرها مي باشد ) ارائه مي نمايد و از طريق آن ضمن ارتقاء سطح زندگي خود از طريق سودي كه بدست مي آورد نسبت به داشتن سهمي در بازار احساس رضايت مي كند و همچنين نسبت به ارتقاء سطح توليدات، محصولات و يافته هاي خود جهت دسترسي و حفظ بازار تلاش مي نمايد و اين فرآيند باعث رساندن منفعت به كل روستا نيز مي گردد. ( ناهید ، 1394 )
كارآفريني روستايي و كارآفرينان روستايي در اصل هيچ تفاوتي با ساير كارآفرينان و كارآفريني ندارند. در واقع كارآفرينان روستايي همان ويژگي هايي را دارند كه كارآفرينان ساير مناطق دارند. حتي به دليل بالا بودن ريسك در فعاليت ها و محيط هاي روستايي، همچنين به دليل كمبود امكانات و ضعف مديريت در محيط هاي روستايي، كارآفرينان روستايي بايد به مراتب از قدرت ريسك پذيري بيشتري نسبت به سايرين برخوردار باشند. بنابراين كارآفرين در محيط هاي روستايي به دنبال شناسايي فرصت هاي جديد، نوآوري و خلاقيت در فعاليت هاي كشاورزي و غير كشاورزي ، نوآوري و خلاقيت در كاربري زمين و در واقع استفاده بهينه، متنوع و نوآورانه از منابع روستايي در جهت كسب سود بيشتر است. ( فلاحی ، 1394 )
رسیدن به اهداف توسعه روستایی بدون استفاده از نیمی از پیکره جامعه یعنی زنان امکان پذیر نخواهد بود . توانمندسازی فرآیندی است که طی آن زنان از خواسته ها و نیازهای درونی خود آگاه می شوند ، جرات دستیابی به هدف را در خود تقویت می کنند و از توانایی لازم جهت عملی کردن خواسته هایشان بهره مند می شوند .( صیاد بیدهندی ، 1391)
زنان با کارآفرینی می توانند توانایی های خود را آشکار سازند و موانع موجود بر سر راه استعدادهای خود را بردارند و هر روز بیشتر از پیش بر توانایی های خود بیفزایند . ( pondergast , 2004 )
كارآفريني روستايي را می توان مجموع سه گزاره ذيل تعريف نمود :
1. نيرويي كه ساير منابع را براي پاسخگويي به يك تقاضای بيپاسخ بازار بسيج مي‌كند.
2. توانايي خلق و ايجاد چيزي از هيچ .
3. فرآيند خلق ارزش به وسيله امتزاج مجموعه واحدي از منابع درراستاي بهرهگيري از يك فرصت . ( Petrin,1997)
2-1- معرفي دفتر امور زنان روستایی وزارت جهاد کشاورزی
از اوایل سال 1370 نقش زنان در توسعه روستایی و کشاورزی در کشور مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفت چرا که بی توجهی به فعالیت زنان در دهه های قبل موجب شکست برنامه ها شده بود. بر این اساس و به منظور تأمین بخشی از اهداف توسعه روستای ، در وزارت جهاد سازندگی سابق از سال 1374 ، واحدی تحت عنوان اداره امور زنان روستایی شروع به فعالیت کرد که این واحد از سال 1376 با تصویب سازمان امور اداری و استخدامی کشور به مدیریت امور زنان روستایی و عشایری ارتقاء پیدا کرد. از سوی دیگر با توجه به اهمیت نقش زنان روستایی در فعالیتهای کشاورزی در وزارت کشاورزی سابق نیز دفتری به نام توسعه و ترویج فعالیتهای زنان روستایی با هدف افزایش دسترسی زنان روستایی به خدمات آموزشی ترویجی بخش کشاورزی تأسیس شد. پس از ادغام دو وزارت جهاد سازندگی و کشاورزی ، اهمیت جمعیت 11 میلیون نفري زنان روستایی از دید مسئولین و صاحبنظران دور نماند و با ادغام دو دفتر فوق ، دفتر امور زنان روستایی و عشایری در تشکیلات جدید ابقاء شد.این دفتر از ابتدای تشکیل با گذراندن فراز و نشیب های زیاد در شرح وظایف و تشکیلات ، هم اکنون براساس اهداف و مأموریت های محوله در قالب چهار گروه بررسی و تدوین برنامه های راهبردی ، توسعه فعالیت های اقتصادی اجتماعی ، نظارت و ارزشیابی و ارتباطات بین الملل اقدام به سیاست گذاری و تدوین طرح ها و برنامه های کوتاه و میان مدت، مشارکت زنان روستایی را در تولید و اقتصاد کشور سازماندهی و برنامه ریزی می کند. دفتر امور زنان روستایی و عشایری وزارت جهاد کشاورزی ، پیرو تلاش علمی و کسب تجارب عملی، اراده تحول چنین دیدگاهی را در روند اجرا داشته و مصمم به یکپارچه سازی فعالیت های عدیده و در نظر گیری دیدگاه‌های نوین بومی ، ملی و بین المللی ، افزایش همکاریهای درون بخشی و گسترش و هماهنگی فعالیتهای برون بخشی می باشد .
2-1-1- سياستها
1 - توسعه توانمندي اقتصادي- اجتماعي زنان روستايي.
2 - اجراي فعاليتهاي آموزشي- ترويجي در راستاي توسعه روستايي در زير بخشهاي كشاورزي .
3 - گسترش فرصت هاي شغلي و مشاركت اقتصادي و ايجاد زمينه هاي اشتغال و افزايش درآمد خانوار و زنان روستايي .
4 - زمينه سازي براي رشد و شكوفايي ايده هاي كارآفريني زنان روستايي و فارغ التحصيلان بخش كشاورزي .
5 - فراهم ساختن زمينه مشاركت مجريان سطوح مختلف ستاد ، صف و بهره برداران در انجام نظارت و ارزشيابي
2-1-2- اهداف
1 - فراهم ساختن زمينه هاي لازم براي توانمندي زنان روستايي و بالا بردن ميزان دسترسي آنان به منابع " آب ، زمين ، سرمايه ، تسهيلات ، اعتبارات ، خدمات ترويجي و پژوهش "
2 - زمينه سازي براي بهبود فعاليت هاي خود اشتغالي زنان روستايي از طريق ارائه الگوهاي ترويجي – مشاركتي خاص زنان روستايي ايجاد جايگاه حقوقي براي فعاليتهاي اقتصادي زنان و دختران روستايي در خانواده
3 - فراهم سازي زمينه هاي توانمند سازي و بهبود وضعيت اقتصادي و اجتماعي زنان روستايي و خانواده
4 - ايجاد زمينه هاي لازم براي افزايش آگاهي ، ايجاد روحيه خودباوري و اعتماد به نفس ، داشتن روحيه مشاركتي و كاردسته جمعي در زنان روستايي و خانواده
5 - تأكيد بر ارتقاء سطح دانش و معلومات تخصصي عوامل ترويج در صف و ستاد
6- كمك به ايجاد ، گسترش و حمايت از تشكل ها و نهادهاي خاص زنان با تأكيد بر زنان سرپرست خانوار
گروه هدف و مخاطبان دفتر امور زنان ، بانوان شاغل در بخش كشاورزي ، زنان كارآفرين ، زنان مروج و تسهيلگر ، اعضاء و اركان صندوق اعتبارات خرد ، اعضاء گروه هاي خوديار روستايي ، اعضاي تعاوني هاي زنان ، فارغ التحصيلان بخش كشاورزي و زنان توليدكننده برتر می باشند .
2-1-3- حكم نهايي دفتر امور زنان روستايي و عشايري
وزارت جهاد كشاورزي موظف است با هدف تقويت نقش زنان روستايي در فرآيند توسعه همه جانبه روستايي و كشاورزي و توسعه ظرفيت هاي اقتصادي و اجتماعي در راستايي توانمندسازي آنان اقدام هاي زير را به عمل آورد:
الف) افزايش ميزان دسترسي زنان روستايي و عشايري به اطلاعات و داده هاي مورد نياز براي توسعه پايدار روستايي
ب) حمايت از ايجاد و گسترش سازمانها و شبكه هاي محلي زنان روستايي در راستاي شبكه سازي.
ج) تدوين برنامه بهبود معيشت خانواده هاي روستايي با تاكيد بر نقش زنان در مديريت توامان توليد و مصرف.
2-1-4- عناوین پروژه های دفتر از بدو تاسیس تا کنون:
1 - طرح آموزشي و ترويجي توسعه اشتغالات خانگي 2 - پروژه حفظ محيط زيست ويژه زنان روستايي
3 - پروژه تشكيل گروه هاي خوديار زنان روستايي 4 - توانمند سازي زنان و دختران روستايي از طريق كارآفريني
5 - تهيه و توزيع نشريات و تهيه و پخش فيلم هاي آموزشي و ترويجي ويژه زنان روستايي
6 - برگزاري جشنواره هاي فرهنگي – هنري روستا (عذرا)
7 - پروژه سازماندهي، آموزش و حمايت از تسهيلگران 8 - پروژه صندوق هاي اعتبارات خرد زنان روستايي
9 -پروژه هاي اشتغالزاي زنان روستايي 10 -آموزشهاي مهارتي بخش كشاورزي
11 - حمايت از تعاوني ها و تشكل هاي زنان روستايي 12 - اجراي پروژه هاي بين المللي GGP و Telefood
13 - اجراي پروژه هاي آموزشي آشنايي با كلينيك هاي گياه پزشكي و توليد محصولات ارگانيك ويژه زنان روستايي
14 - اجراي پروژه هاي تبادل تجربيات بين المللي ويژه كارشناسان امور زنان و نيز زنان نمونه و پيشرو روستايي
15 - پروژه ايجاد مراكز رشد و كارآفريني
16 - ساير پروژه هاي موردي متناسب با نياز زنان روستايي و عشايري از جمله آموزش زنان روستايي
17 - اجراي پروژه هاي نظارت و ارزشيابي عملي مشاركتي
18 - اجراي پروژه هاي توانمند سازي كارشناسان امور زنان استانها در خصوص نظارت و ارزشيابي
2-2- معرفي صندوق اعتبارات خرد زنان روستايي
یکی از اساسی ترین عوامل توسعه ( توسعه جوامع روستایی ) نقش و وجود زنان می باشد و باید برای حضور فعال آنها ، در هر برنامه توان این بخش از نیروی کار در نظر گرفته شود، بر این اساس دفتر امور زنان طرح توانمند سازی زنان را برای حضور فعال آنها در عرصه های مختلف در سر لوحه اهداف خویش قرار داده از جمله این طرح ها میتوان طرح صندوق خرد زنان روستایی را نام برد .این برنامه روش کارایی برای افزایش درآمد خانوارهای فقیر در روستا ها می باشد اعضای این صندوق را زنان روستائی تشکیل می دهند، حداکثر تعداد اعضاء در هر صندوق 50 نفر می باشد که به گروه های 5 تا 7 نفره تقسیم می شوند، از طرف دفتر امور زنان مبلغی به عنوان سرمایه اولیه به این صندوق ها اهداء شود و از طریق صندوق توانمندی های زنان افزایش می یابد .
2-2-1- اهداف ایجاد صندوق خرد
1- افزایش ضریب دسترسی زنان روستایی به تسهیلات 2- توجه و تمرکز به گروههای کم درآمد زنان روستایی 3- افزایش سطح درآمد زنان با اجرای پروژه های کوچک 4- برنامه ریزی جهت اجرای پروژه ها
5- توانا سازی زنان روستایی در انجام کار گروهی 6 - هدایت پس اندازهای غیر مولد به سرمایه های مولد کارآمد
7 - شکست چرخه فقر و نجات خانوار روستایی از آن 8- توسعه اشتغال و تثبیت مشاغل دارای بحران مالی
3- مراحل اجراي طرح
3-1- تدوين طرح
طرح كارآفريني روستايي ( آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار به روستائيان و عشاير ) با نظرسنجي از اساتيد و پژوهشگران حوزه كارآفريني ، مطالعه، بررسي و بومي سازي تجارب ساير سازمان ها ، برگزاري جلسات متعدد با كارشناسان خبره سازمانها ، موسسات و مراكز آموزشي و پژوهشي و تلفيقي از طرح هاي موفق كارآفريني كشور همچون طرح گام به گام جهاد دانشگاهي ، ارزش آفريني موسسه پشتيبان كسب و كار ثمرات ارزش آفرينان ، هميار كارآفرين مجتمع فني ايرانيان و كاشف پس از حدود 4 ماه كار پژوهشي مداوم تدوين گرديد .
3-2- تهيه منابع آموزشي
منابع آموزشي مورد نياز طرح با گردآوري روشهاي معتبر تدريس كارآفريني در كشور ، بوميسازي و تطبيق آنها با نيازهاي روستائيان تدوين و در اختيار مربيان طرح قرار گرفت .
3-3- تشكيل تيم آموزشي
در اين مرحله با فراخوان اعلام شده فارغ التحصيلان رشته هاي مديريت ، روانشناسي ، مشاوره ، مهندسي كشاورزي و ساير رشته هاي مرتبط كه داراي تخصص ، انگيزه كافي و روحيه جهادي جهت اجراي طرح بودند شناسايي و پس از برگزاري كارگاههاي آموزشي و توجيهي تعداد 24 نفر جهت تدريس غربال و انتخاب گرديدند .
3-4- هماهنگي هاي اداري
پس از تدوين طرح ، تهيه منابع آموزشي ، انتخاب مربيان و مجريان و تهيه سوابق آنان ، طرح جهت بررسي و اعلام نظر در اختيار سازمان جهاد كشاورزي ، فني و حرفه اي ، استانداري ، تعاون ، كار و رفاه اجتماعي ، جهاد دانشگاهي قرار گرفت كه طي جلسات كارشناسي متعدد با دستگاههاي مذكور مقرر گرديد معاونت ترويج و آموزش سازمان جهاد كشاورزي ، دفتر امور روستايي و شوراهاي استانداري و جهاد دانشگاهي مساعدت لازم را در اجراي طرح به عمل آورند .
3-5- برگزاري دوره هاي آموزشي
بر اساس استاندارد تدوين شده جهاد دانشگاهي و تقاضاي دفتر امور زنان روستایی جهاد كشاورزي دوره آموزش كارآفريني و مهارت هاي كسب و كار با سرفصل هايي همچون ویژگی های کارآفرینان ؛ مهارت های کارآفرینان ؛ مهارت های حل مساله ؛ کار تیمی ؛ تدوین طرح کسب و کار ؛ اصول و مبانی بازاریابی ؛ قیمت گذاری و هزینه یابی ؛ حضور در نمایشگاه ؛ رقبا و نحوه رقابت با آنها طي 27 ساعت بصورت تئوري و عملي توسط مربيان تعيين شده در تعداد 45 روستا از روستاهاي استان كرمان اجرا و 1245 نفر از روستائيان در آن شركت نمودند . در پايان دوره به كليه شركت كنندگان گواهينامه معتبر جهاد دانشگاهي اعطاء گرديد .
3-6- ارزيابي و تحليل نتايج دوره ها
پس از برگزاري دوره ها و جمع آوري آمار و اطلاعات مندرج در پرسشنامه هايي كه توسط مربيان و مجريان طرح در بين شركت كنندگان توزيع گرديده بود ميزان اثربخشي دوره ها ، عوامل موثر در ايجاد اشتغال پايدار و موانع كارآفريني و راه اندازي كسب و كار در روستاهاي جنوب استان كرمان مورد ارزيابي قرار گرفته و نتايج آن به دستگاههاي ذيربط منعكس گرديد .
233
11 مرداد, 1396
کشاورزی و منابع طبیعی
11 مرداد, 1396 9:01 قبل از ظهر
بررسی خصوصیات کیفی آب های سواحل جنوبی دریای خزر و منابع آلوده کننده آن در استان گیلان
چكيده : با توجه به ویژگی های مهم دریای خزر به عنوان یکی از آلوده ترین اکوسیستم های آبی جهان و اثرات نامطلوب آلودگی آ...بررسی خصوصیات کیفی آب های سواحل جنوبی دریای خزر و منابع آلوده کننده آن در استان گیلان
چكيده : با توجه به ویژگی های مهم دریای خزر به عنوان یکی از آلوده ترین اکوسیستم های آبی جهان و اثرات نامطلوب آلودگی آب بر این ویژگی ها ، تعیین خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی آبهای سواحل جنوبی دریای خزر در استان گیلان ، شناسایی منابع آلاینده آن و راههای کاهش آلودگی دریای خزر به عنوان اصلی ترین اهداف این مقاله مد نظر قرار دارند . بررسی های انجام شده از طریق مطالعه منابع ، جمع آوری اطلاعات ، اندازه گیری های میدانی و تجزیه و تحلیل آنها حکایت از آن دارد که کلیه رودخانه های ورودی به دریای خزر از مرداب رود در آستارا تا هچین رود در چابکسر آلوده می باشند. در این راستا سیاه رود و گوهر رود آلوده ترین رودخانه های استان گیلان به شمار می روند که همواره بار عظیمی از آلاینده ها را وارد دریای خزر می نمایند .
بسیاری از صنایع آلاینده آب در استان نظیر چرم سازی رودبار ، روغن کشی گنجه رودبار ، چوکا ، کشتارگاه بندرانزلی ، ریسندگی و بافندگی فومنات ، چینی سازی پارس ، نیکنوش ، زمزم ، فراورده های گوشتی گیلان،ریسندگی گیلان ، دارویی سبحان ، ایران پوپلین و فیبر ایران فاضلابهای خود را به طور مستقیم و یا از طریق رودها و دیگر مجاری آبی وارد دریای خزر می کنند .
آلودگی آب دریای خزر شامل آلودگی شیمیایی ( ناشی از انواع فاضلابها ، زباله ، مواد نفتی و مشتقات آن ) ، آلودگی میکروبی ( ناشی از فعالیتهای کشاورزی و صنعتی ، پیشروی آب دریا ) و آلودگی فیزیکی ( ناشی از احداث پل ، سد و آبشار ، فرسایش خاک ، استفاده از پمپهای آب کشاورزی و تاسیسات خنک کننده ، مواد رادیواکتیو ) می باشد .
در حال حاضر کیفیت آب دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن چنان به وخامت گرائیده که برای استفاده انسانها و حیات آبزیان مناسب نبوده و زیان های بسیاری را نیز در پی دارد . متاسفانه مراکز اجتماعات عموما" در نقاطی قرار گرفته اند که بار آلودگی آنها به مراتب بیشتر از سایر نقاط است . هم اکنون بحث به خطر افتادن این اکوسیستم آبی بسیار مهم و پیامدهای اقتصادی و زیست محیطی آن بصورت جدی مطرح می باشد .
مقدمه و پیشینه تحقیق
دریای خزر به عنوان یک اکوسیستم آبی مهم در محاصره کشورهای مختلفی است . به عبارت دیگر دور تا دور این محیط زیست دریایی شهرها ، بخش ها ، روستاها و همچنین مراکز صنعتی ، تجاری ، کشاورزی و ... ایجاد شده اند که وجود آنها موجب آلودگی آب دریای خزر شده به نحوی که موجودات زنده این اکوسیستم و نیز زندگی ساکنان این مناطق را مورد تهدید قرار می دهد . در ضمن رودخانه هایی که به دریای خزر می ریزند نقش مهمی را در انتقال مواد و آلوده کردن آب دریای خزر ایفا می کنند . ( 2)
بررسی پیشینه مطالعاتی در امر آلودگی آب دریای خزر نشان می دهد که تعداد منابع موجود در این راستا بسیار اندک بوده و اکثر مطالعات انجام شده نیز از سوی روسها در آبهای بخش شمالی دریای خزر صورت گرفته است . بنابراین پژوهش های انجام گرفته در زمینه تعیین خصوصیات کیفی و میزان آلودگی آبهای سواحل جنوبی دریای خزر از سوی محققین داخلی محدود بوده و از این نظر دانشجویان و دانش پژوهان در تنگنا به سر می برند .
مرکز تحقیقاتی شیلات مازندران با همکاری دانشگاه تهران بر اساس طرحی تحت عنوان هیدرولوژی و هیدروبیولوژی دریای خزر از نیمه دوم سال 1370 مطالعات خود را در نواحی ساحلی و آبهای عمیق دریای خزر آغاز کرده اند . همچنین اداره کل حفاظت محیط زیست استان گیلان بر اساس طرح هایی تحت عناوین بررسی اکوسیستم نوار ساحلی دریای خزر و مطالعات جامع تالاب انزلی از سال 1370 تاکنون اندازه گیری خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی آب دریای خزر را انجام داده است . اختصاصات طبیعی رودخانه های استان گیلان توسط عبدالله ملت پرست در گزارشی ارائه گردیده است . مطالعات این گروه نشان می دهد که آلودگی آب دریای خزر به ترتیب اهمیت شامل آلودگی های شیمیایی ، میکروبی و فیزیکی می باشد که به طور کلی از تخلیه انواع فاضلابها و زباله در محیط های آبی ناشی می شود . اثرات آلودگی حوزه دریای خزر روی شرایط زیست محیطی ذخائر آبی توسط تاراسوف در سال 1996 برآورد گردیده است .
اورادوفسکی ، آفاناس و ماتویجچف در سال 1997 یک شرح تفصیلی از بررسی تغییرات میزان آلودگی شیمیایی در سطوح مختلف آب دریای خزر و پارامترهای تغییرات حجمی سالیانه ، فصلی و ناحیه ای هیدروکربن های نفتی ، فنل ها ، مواد مصنوعی معلق ، آفت کش ها و بعضی فلزات سنگین که منابع آلوده کننده شیمیایی هستند را ارائه نموده اند .
کاسیموف و گاسانوف در سال 1987 اثرات نفت و مشتقات آن را روی 5 نوع از سخت پوستان دریای خزر بررسی نموده اند .
تحقیقاتی در زمینه آلودگی رادیواکتیو دریای خزر توسط واکولوفسکی و چامیچف در سال 1997 صورت گرفته است .
گروهی از محققیق در طرحی تحت عنوان بررسی صنایع آلوده کننده آب که با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست استان گیلان انجام پذیرفت ضمن بازرسی از کلیه کارخانجات دارای شناسنامه ، خصوصیات کیفی فاضلاب صنعتی این مراکز و آبهای پذیرنده آن را قبل و بعد از ورود فاضلاب اندازه گیری نموده اند . در این طرح کارخانجات و صنایع آلوده کننده آبهای سطحی استان گیلان شناسایی و بر اساس آن آلاینده های هیدرولوژیکی دریای خزر را معرفی نموده اند .
بهمن رمضانی گورابی در مجموعه مقالات نوسانات آب دریای خزر که توسط سازمان برنامه و بودجه منتشر گردیده است عوامل موثر در نوسانات آب دریای خزر و اثرات این نوسانات بر محیط زیست و اکولوژی نوار ساحلی دریای خزر تبیین نموده است . بخش مطالعات آبهای سطحی سازمان آب منطقه ای گیلان خصوصیات رودخانه های استان را به طور دقیق و منظم اندازه گیری نموده و آب این رودخانه ها را مورد آنالیز قرار می دهد .
تئوری ، مواد و روشها :
1- تعریف آلودگی دریاها : تا مدتهای مدیدی این تصور در ذهن بشر وجود داشت که آب دریاها و اقیانوسها آنقدر گسترده است که می توان از میزان مواد آلوده کننده آن چشم پوشی نمود . اما امروزه که اثرات مستقیم و غیر مستقیم آلودگی آب دریاها بر زندگی انسان ثابت شده مساله مبارزه با این آلودگی ها به شکل بسیار جدی مطرح می باشد . (7)
بر اساس تعریفی که از سوی تنی چند از متخصصین سازمان ملل متحد ارائه شده ، آلودگی دریاها عبارتست از" تخلیه مستقیم یا غیر مستقیم مواد ، موجودات زنده و انرژی ها توسط بشر در محیط زیست " که منتهی به اثرات نامطلوب زیر می گردد :
- تغییر کیفیت و نامطلوب کردن آب دریاها برای مقاصد مختلف
- آسیب رساندن به سلامت و تندرستی و شرایط زیست انسان
- لطمه وارد آمدن به فعالیتهای دریایی به ویژه ماهیگیری
- کاهش فعالیتهای تفریحی و گردشگری
- لطمه وارد آمدن به منابع جاندار
2-انواع آلودگی آب دریای خزر :
2-1-آلودگی شیمیایی رودها و دریای خزر
2-1-1-آلودگی ناشی از انواع زباله و فاضلابها
2-1-2- آلودگی از طریق مواد نفتی و مشتقات آن (3 ، 8)
2-2-آلودگی میکروبی آب رودها و دریای خزر ( 9 )
2-3-آلودگی فیزیکی آب رودها و دریای خزر
2-3-1-کم شدن آب رودخانه ها و تغییر رژیم آنها
2-3-2-احداث پل و بالا آوردن کف رودخانه ها
2-3-3-احداث سد و آبشار
2-3-4-تغییر بستر رودخانه ها در نتیجه برداشت شن و ماسه
2-3-5-تغییر بستر رودخانه بصورت طبیعی
2-3-6-فرسایش خاک و ته نشین شدن آن در بستر رودخانه ها
2-3-7-پمپ های آب کشاورزی و تاسیسات فنی خنک کننده
2-3-8-آلودگی ناشی از مواد رادیواکتیو ( 6 ، 7 ، 2)
3-آلودگی آب و روش های اندازه گیری آن :
آلودگی آب حاصل از افزودن هر جسم خارجی به آن است به طوری که کیفیت فیزیکی ، شیمیایی یا بیولوژیکی آن طوری تغییر نماید که برای مصرف انسان ، حیوانات و کشاورزی مضّر باشد .
4-منابع آلوده کننده آب :
4-1-فاضلاب
4-2-پساب های صنعتی
4-3-پسابهای کشاورزی
4-4-سایر آلوده کننده ها ( 1 ، 5 و7 )
5-روش های اندازه گیری کیفیت آب :
5-1-اکسیژن محلول در آب ( D.O )
5-2-نرخ مصرف اکسیژن توسط ارگانیزمهای آب ( B.O.D )
5-3-( C.O.D )
5-4-( T.O.C )
5-5-میزان آلودگی آب
5-6-میزان PH محلول
5-7-مواد جامد موجود در آب
5-8-کالیفرم
6-معیارهای تخمین آلودگی :
چون استانداردهای کیفیت آب با توجه به عواملی از قبیل توقعات یک تقاضا ، ویژگی های خاص در منطقه مصرف ، شرایط اقتصادی محلی و ... مشخص می گردد لذا تعیین کیفیت آب عمل پیچیده ای به شمار می رود . قدرت آلوده کنندگی مواد قبل از هر چیز بستگی به مقدار ماده ای دارد که می تواند در محیط دریافت کننده (آب ، هوا یا خاک ) وارد شود . این مقدار را با غلظت آن در آب و حجمی که در جنبش است مشخص می نمایند . بسامد ورود آلودگی نیز مهم است زیرا رسوبات و موجودات زنده یک اثر تراکمی دارند در نتیجه مقدار خیلی کم و بی ضرری که در آب وجود دارد و از حد سمی بودن آن کمتر است می تواند به وسیله ذخیره شدن در محیط یا موجود زنده خطرناک گردد . (5)
7-نتیجه :
به علت گسترش صنعت و استفاده بی رویه انسان از مواد شیمیایی مقادیر قابل توجهی مواد آلوده کننده صنعتی که اغلب از آلوده کننده ها و تخریب کننده های پایدار هستند وارد محیط زیست شده و این روند در حال افزایش می باشد . حیات انسان و دیگر موجودات زنده در معرض خطر جدی قرار گرفته و اثر آن بر روی بیوسنتز دریای خزر چشمگیر است . بدیهی است عوامل بسیاری موجب کاهش و از بین رفتن موجودات زنده دریای خزر و آلودگی آب آن می شوند . متاسفانه آبهای ساحلی و مصب رودها در حال دریافت بار عظیمی ازآلوده کننده ها هستند که با ادامه این وضعیت نسل موجودات آبزی دریایی به مخاطره خواهد افتاد .
مواد سمی از منابع مختلف و به طرق گوناگون وارد سیستم های آبی می گردند و در درجه اول بر روی مواد غذایی طبیعی ماهی ها مانند پلانکتون ها اثر گذاشته و این تغییرات در نهایت از طریق زنجیره غذایی به ماهی ها منتقل می شود . بر اثر انباشت این سموم به طور مستمر و افزایش غلظت آن در اکوسیستم های آبی شرایط نامساعد ایجاد خواهد شد و اگر میزان آلودگی خیلی زیاد بوده و از حد مجاز تجاوز کند دیگر نیروی خودپالایی آب نمی تواند موثر واقع شده و به خوبی عمل نماید . (4)
عواملی که سبب تخریب محیط زیست دریای خزر و محیط های آبی وابسته به آن می گردند عبارتند از :
1- افزایش سریع جمعیت شهرها ، توسعه مراکز مسکونی و صنایع ، ایجاد کارگاهها و کارخانه ها سبب شده تا ضایعات ، مواد شیمیایی ، زباله ، فاضلاب های شهری و روستایی و پساب های صنایع وارد محیط های آبی شده که حاصل آنها آلودگی دریای خزر خواهد بود . (4) فاضلاب های شهری ناشی از آب های زائدی است که از منازل ، موسسات تجاری و صنعتی و رواناب شهری سرچشمه گرفته و به طور مستقیم یا غیر مستقیم به رودخانه ها تخلیه می شوند . این فاضلاب ها دارای مواد آلی ، میکروب های بیماری زا و پاک کننده ها بوده و به نسبت غلظت و حجم بسیار زیادی که دارند از عمده ترین عوامل آلودگی پذیرنده خود محسوب می شوند . ( 10 )
2- صنایع پتروشیمی ، نفت ، گاز ، نیروگاههای برق ، صنایع مختلف دیگر و کارخانه های زیادی که در کنار دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن احداث شده اند در آلودگی آبها به خصوص آلودگی فیزیکی یعنی بالا بردن درجه حرارت آب و عدم تعادل محیط زیست موجودات دریایی بی تاثیر نیستند . (4)
3- اکتشافات نفت همواره منشاء آلودگی بوده و با نشت نفت ناشی از اکتشاف ، استخراج ، بارگیری ، حمل و نقل ، وقوع تصادفات و سوانح دریایی در رابطه با نفتکش ها و سکوهای نفتی می توانند به طور مستقیم و غیر مستقیم در آلودگی دریای خزر موثر باشند . (4)
4- عملیات عمرانی بر روی رودخانه ها و سواحل دریا باعث ایجاد بحران در اکوسیستم دریای خزر شده و اثرات ویرانگر و آلوده کننده ای بر زیستگاه های موجودات آبزی زمین های مردابی و دلتاها باقی می گذارند . (4)
5- همه ساله هزاران تن خاک از زمین های مزروعی ، جنگل ها و مراتع بر اثر فرسایش شسته شده و مقدار قابل توجهی از آنها در بستر رودها ته نشین می گردند که اثرات نامطلوب و زیان بخشی برجای می گذارند . (4) انتقال مواد رسوبی از طریق رودخانه های ورودی به دریای خزر و ته نشینی مقدار زیادی از مواد معلق در آن یکی از عوامل آلودگی آب این دریا به شمار می رود . متاسفانه مقدار زیادی از رسوبات مربوط به رودخانه های حوزه آبریز از نوع رسوبات بستری دانه ریز (ماسه) می باشند .
6- وجود مزارع متعدد و گسترده در طول مسیر رودخانه ها همواره از منابع اصلی آلودگی آب بشمار رفته اند . استفاده از انواع کودهای شیمیایی ، سموم دفع آفات نباتی و علف کش ها به دلیل کاهش باروری زمین و مساعد شدن زمینه تکثیر انواع گیاهان هرز و به منظور دستیابی به تولیدات بالاتر و محصولات کشاورزی بهتر دو مشکل بزرگ زیر را ایجاد می نماید : الف – آبهای روان آلوده می شوند . ب – بازده محصول کاهش می یابد . (10)
7- عواملی چون صید و شکار بی رویه در آلودگی اکوسیستم دریای خزر از طریق کاهش شدید ذخائر موجودات زنده و مرگ زودرس تالابها موثر بوده و ادامه این وضعیت موجب آلودگی بیشتر آب رودخانه ها ، تالابها و در نهایت دریای خزر خواهد شد . (4)
به طور کلی پدیده آلودگی حاصل پیشرفت و تکنولوژی خصوصا در قرن اخیر می باشد که با مسائل سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و ... گره خورده است . لذا با توجه به نکات مزبور لازمه بهره برداری مداوم و مستمر از دریای خزر رعایت موازین بسیاری است که در گذشته کمتر به آنها توجه شده است . از این رو لازم است ضمن بهره برداری معقول و حساب شده از ذخائر یا موجودات زنده این اکوسیستم به حفظ و حراست از دریای خزر نیز توجه کافی مبذول داشت . (4)
8-بحث و پیشنهادات :
مطالعات و بررسی های انجام شده در این تحقیق نشان می دهد که آبهای سواحل جنوبی دریای خزر در استان گیلان به شدت آلوده بوده و این آلودگی شامل آلودگی شیمیایی ، میکروبی و فیزیکی می باشد .
آلودگی شیمیایی از طریق انواع فاضلاب ها ( صنعتی ، شهری و کشاورزی ) ، نفت و مشتقات آن ناشی می گردد . بر اساس آزمایشات انجام شده فاضلاب اکثر قریب به اتفاق کارخانجات و مراکز صنعتی استان خارج از حد استاندارد بوده و با وارد کردن مواد سمی و غیرسمی در آلوده کردن رودخانه های ورودی به دریای خزر نقش مهمی را ایفا می کنند . فاضلاب های شهری نیز که در اثر مصارف خانگی ، بیمارستان ها ، ادارات ، هتل ها ، گرمابه ها و آبهای سطحی به وجود می آیند آلودگی های مختلفی را ایجاد می نمایند . فاضلاب های کشاورزی نیز در استان گیلان به دلیل استفاده و کاربرد فزاینده و بی رویه از کودها ، علف کش ها و حشره کش ها آلودگی آب را در مقیاس قابل توجهی افزایش داده است . عملیات اکتشاف و استخراج نفت ، سوخت گیری ، تخلیه ، شستشو و رفت و آمد کشتی ها ، ضایعات انبارها ، مراکز توزیع نفت ، پمپ بنزین ها و تعویض روغنی ها از عوامل مهم و اصلی ایجاد آلودگی نفتی در دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن به شمار می روند .
آلودگی میکروبی از طریق ورود فاضلاب شهری به رودخانه ها ، فعالیت های صنعتی و کشاورزی ، تخلیه مواد زائد به دریا ، بالا آمدن سطح آب دریا و پیشروی آن در خشکی ، استفاده انسانها از سواحل و همچنین رها کردن حیوانات اهلی در اطراف سواحل دریای خزر ناشی می شود که باعث بروز انواع بیماری ها شده و حیات انسان ها و سایر موجودات را به خطر می اندازند .
آلودگی فیزیکی در اثر ورود مواد رادیواکتیو ، استفاده از پمپ های آب کشاورزی و تاسیسات خنک کننده ، احداث پل و سد و آبشار ، فرسایش خاک ، برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه ها و تغییر مسیر آنها ایجاد شده و باعث بروز اختلال در حیات آبزیان می شود .
رودخانه ها مهمترین عامل آلودگی آبهای سواحل جنوبی دریای خزر بوده زیرا با دریافت انواع آلاینده ها اثری نامطلوب بر محیط زیست و آبزیان می گذارند . در این راستا رودخانه های سیاه رود ، گوهر رود ، سفید رود ، لله کا ، نوکنده و نیز تالاب انزلی به دلیل ورود فاضلاب غیراستاندارد کارخانجاتی چون چرم سازی و روغن کشی رودبار ، چوکا ، ریسندگی و بافندگی فومنات ، چینی سازی پارس ، نیکنوش ، زمزم ، فرآورده های گوشتی گیلان ، ریسندگی گیلان ، دارویی سبحان ، فیبر ایران ، ایران پوپلین و کشتارگاه بندرانزلی از آلاینده های مهم دریای خزر بشمار می روند . این در حالی است که اکثر رودخانه های حوزه استان گیلان به دلیل ورود انواع فاضلاب ها و زباله ، احداث تاسیسات فنی ، تغییر مسیر و کم آبی و دهها عامل دیگر از این آلودگی مستثنا نیستند .
- بررسی های انجام شده در خصوص کارخانجات و مراکز صنعتی استان نشان می دهد پارامترهای اندازه گیری شده در فاضلاب خروجی آنها که بصورت مستقیم یا غیر مستقیم وارد دریا می شوند خارج از حد مجاز استاندارد بوده و این به دلیل عدم وجود سیستم تصفیه فاضلاب در این مراکز می باشد . در حالیکه بر اساس استاندارد خروجی فاضلاب ها در ایران مقدار 50 میلی گرم در لیتر برای تیرگی ، 60-40 میلی گرم در لیتر برای TSS ، 8.5-6.5 برای PH ، 2.5 میلی گرم در لیتر برای N-NH4 ، 50 میلی گرم در لیتر برای N-NO3، 10 میلی گرم در لیتر برای N-NO2 ، 6 میلی گرم در لیتر برای O-PO4 ، 2 میلی گرم بر لیتر برای DO ، 50-30 میلی گرم در لیتر برای BOD5 ، 100-60 میلی گرم در لیتر برای COD ، 1000 برای مجموع کالیفرم ، 600 میلی گرم در لیتر برای کلر و صفر برای مواد رادیواکتیو در تخلیه به آبهای سطحی به عنوان حد مجاز در نظر گرفته شده است این مقادیر در فاضلاب خروجی کارخانجات آلوده کننده آبهای ورودی به دریای خزر به ترتیب برابر 3428 برای TSS ، 11.94-1.05 برای PH ، 105.6 برای N-NH4 ، 5.84 برای N-NO3 ، 13.9 برای N-NO2 ، 10.05 برای O-PO4 ، 465 برای DO ، 835 برای BOD ، 3594 برای COD ، 10 میلیارد برای مجموع کالیفرم و 1290 برای کلرمی باشد که خود بیانگر آلودگی شدید و غیر استاندارد این فاضلاب هاست .جا دارد که اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان و سایر دستگاههای ذیربط در خصوص احداث ، تکمیل یا راه اندازی سیستمهای تصفیه فاضلاب در کارخانجات استان اهتمام بیشتری از خود نشان دهند .
- عدم وجود شبکه های فاضلاب رو و تصفیه خانه های فاضلاب در شهرهای استان گیلان علاوه بر ایجاد مسائل و مشکلات اجتماعی و زیست محیطی آلودگی های مختلفی را ایجاد می نماید . لذا شایسته است مسئولین ذیربط نسبت به تامین اعتبار لازم جهت تاسیس و تکمیل آن در شهرهای استان اقدام مقتضی را بعمل آورند .
- متاسفانه رودخانه های استان به مکانی برای دفع انواع فاضلاب ها و زباله ها تبدیل شده است و از آنجائیکه عده کثیری از مردم از آب رودخانه ها استفاده می کنند این امر باعث اشاعه انواع امراض و بیماری ها گردیده است . آگاهی بخشی به مردم نسبت به اصول صحیح و بهداشتی دفع فاضلاب و زباله علی الخصوص در روستاها این خطر را کاهش خواهد داد .
- استفاده بی رویه و رو به تزاید کشاورزان از انواع کودهای شیمیایی ، حشره کش ها و علف کش ها با هدف افزایش تولید محصول ، آلودگی آب را در مقیاس قابل توجهی افزایش داده است . آگاه ساختن کشاورزان نسبت به استفاده صحیح از این موارد و گزینه های جایگزین توسط کارشناسان ترویج کشاورزی می تواند در کاهش آلودگی آبها از این طریق موثر واقع گردد .
- استفاده ناصحیح انسانها از سواحل دریا با هدف تفریح و همچنین رها ساختن حیوانت اهلی در سواحل باعث میکروبی و شیمیایی آبهای سواحل جنوبی دریای خزر گردیده است به نحوی که بار آلودگی در مراکز اجتماعات انسانی به مراتب بیشتر از سایر نقاط است . متاسفانه فرهنگ استفاده صحیح از منابع طبیعی و خدادادی هنوز در جامعه نهادینه نشده است .
- شایسته است همانگونه که وزارت راه و شهرسازی و سایر دستگاههای مرتبط به مساله برقراری ارتباط از طریق احداث پل و عبور دادن راهها از روی رودخانه های گیلان توجه دارند به این موضوع نیز التفات داشته باشند چنانچه این مساله بر مبنای علمی آن از نظر زیست محیطی استوار نباشد موجب وارد آمدن خسارات جبران ناپذیری به موجودات زنده یا بیوسنتز اکوسیستم آبی دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن خواهد گردید .
- وجود کارگاههای متعدد برداشت شن و ماسه در مسیر رودخانه های استان گیلان و برداشت غیراصولی و بی رویه در این کارگاهها آلودگی فیزیکی را افزایش داده و اثرات نامطلوب و زیان بخشی بر جای می گذارد . لذا توصیه می گردد دستگاههای نظارتی بر عملیات برداشت شن و ماسه از مسیر رودخانه ها با حساسیت بیشتری نظارت نمایند .
منابع :
1- ملت پرست ، ع ، اختصاصات طبیعی رودخانه های استان گیلان . مرکز تحقیقات شیلات استان گیلان . بندر انزلی . 1370 .
2- کردوانی ، پ . اکوسیستم های آبی ایران (دریای خزر) . نشر قومس ، تهران . 1374 .
3- خورشیدی راد ، ف . آذری ، ف . خوشگفتار ، م . بررسی صنایع آلوده کننده آب و خاک . اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان . رشت . 1374 .
4- مرادخواه ، س . شناختی از دریای خزر . مرکز تحقیقات شیلاتی استان گیلان . بندر انزلی. 1376 .
5- محمدی فتیده ، م . شناخت منابع آب . انتشارات دانشگاه گیلان . رشت . 1377 .
6- رضوی صیاد ، ب . مقدمه ای بر اکولوژی دریای خزر . سازمان تحقیقات و آموزش شیلات ایران . بندر انزلی . 1378 .
7- عباس پور ، م . مهندسی محیط زیست . مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی . تهران. 1371 .
8- اصلاح عربانی ، ا . کتاب گیلان . گروه پژوهشگران ایران . تهران . 1374 .
9- حسینی ، م . وضعیت آلودگی میکروبی آبهای ساحلی دریای خزر . رامسر . 1372
10- منوری ، م . بررسی اکولوژیک تالاب انزلی . نشر گیلکان . رشت . 1369 .
کلمات کلیدی: #آلودگي آب درياي خزر #منابع آلوده كننده آب درياي خزر #خصوصيات كيفي آب درياي خزر
چكيده : با توجه به ویژگی های مهم دریای خزر به عنوان یکی از آلوده ترین اکوسیستم های آبی جهان و اثرات نامطلوب آلودگی آ...بررسی خصوصیات کیفی آب های سواحل جنوبی دریای خزر و منابع آلوده کننده آن در استان گیلان
چكيده : با توجه به ویژگی های مهم دریای خزر به عنوان یکی از آلوده ترین اکوسیستم های آبی جهان و اثرات نامطلوب آلودگی آب بر این ویژگی ها ، تعیین خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی آبهای سواحل جنوبی دریای خزر در استان گیلان ، شناسایی منابع آلاینده آن و راههای کاهش آلودگی دریای خزر به عنوان اصلی ترین اهداف این مقاله مد نظر قرار دارند . بررسی های انجام شده از طریق مطالعه منابع ، جمع آوری اطلاعات ، اندازه گیری های میدانی و تجزیه و تحلیل آنها حکایت از آن دارد که کلیه رودخانه های ورودی به دریای خزر از مرداب رود در آستارا تا هچین رود در چابکسر آلوده می باشند. در این راستا سیاه رود و گوهر رود آلوده ترین رودخانه های استان گیلان به شمار می روند که همواره بار عظیمی از آلاینده ها را وارد دریای خزر می نمایند .
بسیاری از صنایع آلاینده آب در استان نظیر چرم سازی رودبار ، روغن کشی گنجه رودبار ، چوکا ، کشتارگاه بندرانزلی ، ریسندگی و بافندگی فومنات ، چینی سازی پارس ، نیکنوش ، زمزم ، فراورده های گوشتی گیلان،ریسندگی گیلان ، دارویی سبحان ، ایران پوپلین و فیبر ایران فاضلابهای خود را به طور مستقیم و یا از طریق رودها و دیگر مجاری آبی وارد دریای خزر می کنند .
آلودگی آب دریای خزر شامل آلودگی شیمیایی ( ناشی از انواع فاضلابها ، زباله ، مواد نفتی و مشتقات آن ) ، آلودگی میکروبی ( ناشی از فعالیتهای کشاورزی و صنعتی ، پیشروی آب دریا ) و آلودگی فیزیکی ( ناشی از احداث پل ، سد و آبشار ، فرسایش خاک ، استفاده از پمپهای آب کشاورزی و تاسیسات خنک کننده ، مواد رادیواکتیو ) می باشد .
در حال حاضر کیفیت آب دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن چنان به وخامت گرائیده که برای استفاده انسانها و حیات آبزیان مناسب نبوده و زیان های بسیاری را نیز در پی دارد . متاسفانه مراکز اجتماعات عموما" در نقاطی قرار گرفته اند که بار آلودگی آنها به مراتب بیشتر از سایر نقاط است . هم اکنون بحث به خطر افتادن این اکوسیستم آبی بسیار مهم و پیامدهای اقتصادی و زیست محیطی آن بصورت جدی مطرح می باشد .
مقدمه و پیشینه تحقیق
دریای خزر به عنوان یک اکوسیستم آبی مهم در محاصره کشورهای مختلفی است . به عبارت دیگر دور تا دور این محیط زیست دریایی شهرها ، بخش ها ، روستاها و همچنین مراکز صنعتی ، تجاری ، کشاورزی و ... ایجاد شده اند که وجود آنها موجب آلودگی آب دریای خزر شده به نحوی که موجودات زنده این اکوسیستم و نیز زندگی ساکنان این مناطق را مورد تهدید قرار می دهد . در ضمن رودخانه هایی که به دریای خزر می ریزند نقش مهمی را در انتقال مواد و آلوده کردن آب دریای خزر ایفا می کنند . ( 2)
بررسی پیشینه مطالعاتی در امر آلودگی آب دریای خزر نشان می دهد که تعداد منابع موجود در این راستا بسیار اندک بوده و اکثر مطالعات انجام شده نیز از سوی روسها در آبهای بخش شمالی دریای خزر صورت گرفته است . بنابراین پژوهش های انجام گرفته در زمینه تعیین خصوصیات کیفی و میزان آلودگی آبهای سواحل جنوبی دریای خزر از سوی محققین داخلی محدود بوده و از این نظر دانشجویان و دانش پژوهان در تنگنا به سر می برند .
مرکز تحقیقاتی شیلات مازندران با همکاری دانشگاه تهران بر اساس طرحی تحت عنوان هیدرولوژی و هیدروبیولوژی دریای خزر از نیمه دوم سال 1370 مطالعات خود را در نواحی ساحلی و آبهای عمیق دریای خزر آغاز کرده اند . همچنین اداره کل حفاظت محیط زیست استان گیلان بر اساس طرح هایی تحت عناوین بررسی اکوسیستم نوار ساحلی دریای خزر و مطالعات جامع تالاب انزلی از سال 1370 تاکنون اندازه گیری خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی آب دریای خزر را انجام داده است . اختصاصات طبیعی رودخانه های استان گیلان توسط عبدالله ملت پرست در گزارشی ارائه گردیده است . مطالعات این گروه نشان می دهد که آلودگی آب دریای خزر به ترتیب اهمیت شامل آلودگی های شیمیایی ، میکروبی و فیزیکی می باشد که به طور کلی از تخلیه انواع فاضلابها و زباله در محیط های آبی ناشی می شود . اثرات آلودگی حوزه دریای خزر روی شرایط زیست محیطی ذخائر آبی توسط تاراسوف در سال 1996 برآورد گردیده است .
اورادوفسکی ، آفاناس و ماتویجچف در سال 1997 یک شرح تفصیلی از بررسی تغییرات میزان آلودگی شیمیایی در سطوح مختلف آب دریای خزر و پارامترهای تغییرات حجمی سالیانه ، فصلی و ناحیه ای هیدروکربن های نفتی ، فنل ها ، مواد مصنوعی معلق ، آفت کش ها و بعضی فلزات سنگین که منابع آلوده کننده شیمیایی هستند را ارائه نموده اند .
کاسیموف و گاسانوف در سال 1987 اثرات نفت و مشتقات آن را روی 5 نوع از سخت پوستان دریای خزر بررسی نموده اند .
تحقیقاتی در زمینه آلودگی رادیواکتیو دریای خزر توسط واکولوفسکی و چامیچف در سال 1997 صورت گرفته است .
گروهی از محققیق در طرحی تحت عنوان بررسی صنایع آلوده کننده آب که با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست استان گیلان انجام پذیرفت ضمن بازرسی از کلیه کارخانجات دارای شناسنامه ، خصوصیات کیفی فاضلاب صنعتی این مراکز و آبهای پذیرنده آن را قبل و بعد از ورود فاضلاب اندازه گیری نموده اند . در این طرح کارخانجات و صنایع آلوده کننده آبهای سطحی استان گیلان شناسایی و بر اساس آن آلاینده های هیدرولوژیکی دریای خزر را معرفی نموده اند .
بهمن رمضانی گورابی در مجموعه مقالات نوسانات آب دریای خزر که توسط سازمان برنامه و بودجه منتشر گردیده است عوامل موثر در نوسانات آب دریای خزر و اثرات این نوسانات بر محیط زیست و اکولوژی نوار ساحلی دریای خزر تبیین نموده است . بخش مطالعات آبهای سطحی سازمان آب منطقه ای گیلان خصوصیات رودخانه های استان را به طور دقیق و منظم اندازه گیری نموده و آب این رودخانه ها را مورد آنالیز قرار می دهد .
تئوری ، مواد و روشها :
1- تعریف آلودگی دریاها : تا مدتهای مدیدی این تصور در ذهن بشر وجود داشت که آب دریاها و اقیانوسها آنقدر گسترده است که می توان از میزان مواد آلوده کننده آن چشم پوشی نمود . اما امروزه که اثرات مستقیم و غیر مستقیم آلودگی آب دریاها بر زندگی انسان ثابت شده مساله مبارزه با این آلودگی ها به شکل بسیار جدی مطرح می باشد . (7)
بر اساس تعریفی که از سوی تنی چند از متخصصین سازمان ملل متحد ارائه شده ، آلودگی دریاها عبارتست از" تخلیه مستقیم یا غیر مستقیم مواد ، موجودات زنده و انرژی ها توسط بشر در محیط زیست " که منتهی به اثرات نامطلوب زیر می گردد :
- تغییر کیفیت و نامطلوب کردن آب دریاها برای مقاصد مختلف
- آسیب رساندن به سلامت و تندرستی و شرایط زیست انسان
- لطمه وارد آمدن به فعالیتهای دریایی به ویژه ماهیگیری
- کاهش فعالیتهای تفریحی و گردشگری
- لطمه وارد آمدن به منابع جاندار
2-انواع آلودگی آب دریای خزر :
2-1-آلودگی شیمیایی رودها و دریای خزر
2-1-1-آلودگی ناشی از انواع زباله و فاضلابها
2-1-2- آلودگی از طریق مواد نفتی و مشتقات آن (3 ، 8)
2-2-آلودگی میکروبی آب رودها و دریای خزر ( 9 )
2-3-آلودگی فیزیکی آب رودها و دریای خزر
2-3-1-کم شدن آب رودخانه ها و تغییر رژیم آنها
2-3-2-احداث پل و بالا آوردن کف رودخانه ها
2-3-3-احداث سد و آبشار
2-3-4-تغییر بستر رودخانه ها در نتیجه برداشت شن و ماسه
2-3-5-تغییر بستر رودخانه بصورت طبیعی
2-3-6-فرسایش خاک و ته نشین شدن آن در بستر رودخانه ها
2-3-7-پمپ های آب کشاورزی و تاسیسات فنی خنک کننده
2-3-8-آلودگی ناشی از مواد رادیواکتیو ( 6 ، 7 ، 2)
3-آلودگی آب و روش های اندازه گیری آن :
آلودگی آب حاصل از افزودن هر جسم خارجی به آن است به طوری که کیفیت فیزیکی ، شیمیایی یا بیولوژیکی آن طوری تغییر نماید که برای مصرف انسان ، حیوانات و کشاورزی مضّر باشد .
4-منابع آلوده کننده آب :
4-1-فاضلاب
4-2-پساب های صنعتی
4-3-پسابهای کشاورزی
4-4-سایر آلوده کننده ها ( 1 ، 5 و7 )
5-روش های اندازه گیری کیفیت آب :
5-1-اکسیژن محلول در آب ( D.O )
5-2-نرخ مصرف اکسیژن توسط ارگانیزمهای آب ( B.O.D )
5-3-( C.O.D )
5-4-( T.O.C )
5-5-میزان آلودگی آب
5-6-میزان PH محلول
5-7-مواد جامد موجود در آب
5-8-کالیفرم
6-معیارهای تخمین آلودگی :
چون استانداردهای کیفیت آب با توجه به عواملی از قبیل توقعات یک تقاضا ، ویژگی های خاص در منطقه مصرف ، شرایط اقتصادی محلی و ... مشخص می گردد لذا تعیین کیفیت آب عمل پیچیده ای به شمار می رود . قدرت آلوده کنندگی مواد قبل از هر چیز بستگی به مقدار ماده ای دارد که می تواند در محیط دریافت کننده (آب ، هوا یا خاک ) وارد شود . این مقدار را با غلظت آن در آب و حجمی که در جنبش است مشخص می نمایند . بسامد ورود آلودگی نیز مهم است زیرا رسوبات و موجودات زنده یک اثر تراکمی دارند در نتیجه مقدار خیلی کم و بی ضرری که در آب وجود دارد و از حد سمی بودن آن کمتر است می تواند به وسیله ذخیره شدن در محیط یا موجود زنده خطرناک گردد . (5)
7-نتیجه :
به علت گسترش صنعت و استفاده بی رویه انسان از مواد شیمیایی مقادیر قابل توجهی مواد آلوده کننده صنعتی که اغلب از آلوده کننده ها و تخریب کننده های پایدار هستند وارد محیط زیست شده و این روند در حال افزایش می باشد . حیات انسان و دیگر موجودات زنده در معرض خطر جدی قرار گرفته و اثر آن بر روی بیوسنتز دریای خزر چشمگیر است . بدیهی است عوامل بسیاری موجب کاهش و از بین رفتن موجودات زنده دریای خزر و آلودگی آب آن می شوند . متاسفانه آبهای ساحلی و مصب رودها در حال دریافت بار عظیمی ازآلوده کننده ها هستند که با ادامه این وضعیت نسل موجودات آبزی دریایی به مخاطره خواهد افتاد .
مواد سمی از منابع مختلف و به طرق گوناگون وارد سیستم های آبی می گردند و در درجه اول بر روی مواد غذایی طبیعی ماهی ها مانند پلانکتون ها اثر گذاشته و این تغییرات در نهایت از طریق زنجیره غذایی به ماهی ها منتقل می شود . بر اثر انباشت این سموم به طور مستمر و افزایش غلظت آن در اکوسیستم های آبی شرایط نامساعد ایجاد خواهد شد و اگر میزان آلودگی خیلی زیاد بوده و از حد مجاز تجاوز کند دیگر نیروی خودپالایی آب نمی تواند موثر واقع شده و به خوبی عمل نماید . (4)
عواملی که سبب تخریب محیط زیست دریای خزر و محیط های آبی وابسته به آن می گردند عبارتند از :
1- افزایش سریع جمعیت شهرها ، توسعه مراکز مسکونی و صنایع ، ایجاد کارگاهها و کارخانه ها سبب شده تا ضایعات ، مواد شیمیایی ، زباله ، فاضلاب های شهری و روستایی و پساب های صنایع وارد محیط های آبی شده که حاصل آنها آلودگی دریای خزر خواهد بود . (4) فاضلاب های شهری ناشی از آب های زائدی است که از منازل ، موسسات تجاری و صنعتی و رواناب شهری سرچشمه گرفته و به طور مستقیم یا غیر مستقیم به رودخانه ها تخلیه می شوند . این فاضلاب ها دارای مواد آلی ، میکروب های بیماری زا و پاک کننده ها بوده و به نسبت غلظت و حجم بسیار زیادی که دارند از عمده ترین عوامل آلودگی پذیرنده خود محسوب می شوند . ( 10 )
2- صنایع پتروشیمی ، نفت ، گاز ، نیروگاههای برق ، صنایع مختلف دیگر و کارخانه های زیادی که در کنار دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن احداث شده اند در آلودگی آبها به خصوص آلودگی فیزیکی یعنی بالا بردن درجه حرارت آب و عدم تعادل محیط زیست موجودات دریایی بی تاثیر نیستند . (4)
3- اکتشافات نفت همواره منشاء آلودگی بوده و با نشت نفت ناشی از اکتشاف ، استخراج ، بارگیری ، حمل و نقل ، وقوع تصادفات و سوانح دریایی در رابطه با نفتکش ها و سکوهای نفتی می توانند به طور مستقیم و غیر مستقیم در آلودگی دریای خزر موثر باشند . (4)
4- عملیات عمرانی بر روی رودخانه ها و سواحل دریا باعث ایجاد بحران در اکوسیستم دریای خزر شده و اثرات ویرانگر و آلوده کننده ای بر زیستگاه های موجودات آبزی زمین های مردابی و دلتاها باقی می گذارند . (4)
5- همه ساله هزاران تن خاک از زمین های مزروعی ، جنگل ها و مراتع بر اثر فرسایش شسته شده و مقدار قابل توجهی از آنها در بستر رودها ته نشین می گردند که اثرات نامطلوب و زیان بخشی برجای می گذارند . (4) انتقال مواد رسوبی از طریق رودخانه های ورودی به دریای خزر و ته نشینی مقدار زیادی از مواد معلق در آن یکی از عوامل آلودگی آب این دریا به شمار می رود . متاسفانه مقدار زیادی از رسوبات مربوط به رودخانه های حوزه آبریز از نوع رسوبات بستری دانه ریز (ماسه) می باشند .
6- وجود مزارع متعدد و گسترده در طول مسیر رودخانه ها همواره از منابع اصلی آلودگی آب بشمار رفته اند . استفاده از انواع کودهای شیمیایی ، سموم دفع آفات نباتی و علف کش ها به دلیل کاهش باروری زمین و مساعد شدن زمینه تکثیر انواع گیاهان هرز و به منظور دستیابی به تولیدات بالاتر و محصولات کشاورزی بهتر دو مشکل بزرگ زیر را ایجاد می نماید : الف – آبهای روان آلوده می شوند . ب – بازده محصول کاهش می یابد . (10)
7- عواملی چون صید و شکار بی رویه در آلودگی اکوسیستم دریای خزر از طریق کاهش شدید ذخائر موجودات زنده و مرگ زودرس تالابها موثر بوده و ادامه این وضعیت موجب آلودگی بیشتر آب رودخانه ها ، تالابها و در نهایت دریای خزر خواهد شد . (4)
به طور کلی پدیده آلودگی حاصل پیشرفت و تکنولوژی خصوصا در قرن اخیر می باشد که با مسائل سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و ... گره خورده است . لذا با توجه به نکات مزبور لازمه بهره برداری مداوم و مستمر از دریای خزر رعایت موازین بسیاری است که در گذشته کمتر به آنها توجه شده است . از این رو لازم است ضمن بهره برداری معقول و حساب شده از ذخائر یا موجودات زنده این اکوسیستم به حفظ و حراست از دریای خزر نیز توجه کافی مبذول داشت . (4)
8-بحث و پیشنهادات :
مطالعات و بررسی های انجام شده در این تحقیق نشان می دهد که آبهای سواحل جنوبی دریای خزر در استان گیلان به شدت آلوده بوده و این آلودگی شامل آلودگی شیمیایی ، میکروبی و فیزیکی می باشد .
آلودگی شیمیایی از طریق انواع فاضلاب ها ( صنعتی ، شهری و کشاورزی ) ، نفت و مشتقات آن ناشی می گردد . بر اساس آزمایشات انجام شده فاضلاب اکثر قریب به اتفاق کارخانجات و مراکز صنعتی استان خارج از حد استاندارد بوده و با وارد کردن مواد سمی و غیرسمی در آلوده کردن رودخانه های ورودی به دریای خزر نقش مهمی را ایفا می کنند . فاضلاب های شهری نیز که در اثر مصارف خانگی ، بیمارستان ها ، ادارات ، هتل ها ، گرمابه ها و آبهای سطحی به وجود می آیند آلودگی های مختلفی را ایجاد می نمایند . فاضلاب های کشاورزی نیز در استان گیلان به دلیل استفاده و کاربرد فزاینده و بی رویه از کودها ، علف کش ها و حشره کش ها آلودگی آب را در مقیاس قابل توجهی افزایش داده است . عملیات اکتشاف و استخراج نفت ، سوخت گیری ، تخلیه ، شستشو و رفت و آمد کشتی ها ، ضایعات انبارها ، مراکز توزیع نفت ، پمپ بنزین ها و تعویض روغنی ها از عوامل مهم و اصلی ایجاد آلودگی نفتی در دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن به شمار می روند .
آلودگی میکروبی از طریق ورود فاضلاب شهری به رودخانه ها ، فعالیت های صنعتی و کشاورزی ، تخلیه مواد زائد به دریا ، بالا آمدن سطح آب دریا و پیشروی آن در خشکی ، استفاده انسانها از سواحل و همچنین رها کردن حیوانات اهلی در اطراف سواحل دریای خزر ناشی می شود که باعث بروز انواع بیماری ها شده و حیات انسان ها و سایر موجودات را به خطر می اندازند .
آلودگی فیزیکی در اثر ورود مواد رادیواکتیو ، استفاده از پمپ های آب کشاورزی و تاسیسات خنک کننده ، احداث پل و سد و آبشار ، فرسایش خاک ، برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه ها و تغییر مسیر آنها ایجاد شده و باعث بروز اختلال در حیات آبزیان می شود .
رودخانه ها مهمترین عامل آلودگی آبهای سواحل جنوبی دریای خزر بوده زیرا با دریافت انواع آلاینده ها اثری نامطلوب بر محیط زیست و آبزیان می گذارند . در این راستا رودخانه های سیاه رود ، گوهر رود ، سفید رود ، لله کا ، نوکنده و نیز تالاب انزلی به دلیل ورود فاضلاب غیراستاندارد کارخانجاتی چون چرم سازی و روغن کشی رودبار ، چوکا ، ریسندگی و بافندگی فومنات ، چینی سازی پارس ، نیکنوش ، زمزم ، فرآورده های گوشتی گیلان ، ریسندگی گیلان ، دارویی سبحان ، فیبر ایران ، ایران پوپلین و کشتارگاه بندرانزلی از آلاینده های مهم دریای خزر بشمار می روند . این در حالی است که اکثر رودخانه های حوزه استان گیلان به دلیل ورود انواع فاضلاب ها و زباله ، احداث تاسیسات فنی ، تغییر مسیر و کم آبی و دهها عامل دیگر از این آلودگی مستثنا نیستند .
- بررسی های انجام شده در خصوص کارخانجات و مراکز صنعتی استان نشان می دهد پارامترهای اندازه گیری شده در فاضلاب خروجی آنها که بصورت مستقیم یا غیر مستقیم وارد دریا می شوند خارج از حد مجاز استاندارد بوده و این به دلیل عدم وجود سیستم تصفیه فاضلاب در این مراکز می باشد . در حالیکه بر اساس استاندارد خروجی فاضلاب ها در ایران مقدار 50 میلی گرم در لیتر برای تیرگی ، 60-40 میلی گرم در لیتر برای TSS ، 8.5-6.5 برای PH ، 2.5 میلی گرم در لیتر برای N-NH4 ، 50 میلی گرم در لیتر برای N-NO3، 10 میلی گرم در لیتر برای N-NO2 ، 6 میلی گرم در لیتر برای O-PO4 ، 2 میلی گرم بر لیتر برای DO ، 50-30 میلی گرم در لیتر برای BOD5 ، 100-60 میلی گرم در لیتر برای COD ، 1000 برای مجموع کالیفرم ، 600 میلی گرم در لیتر برای کلر و صفر برای مواد رادیواکتیو در تخلیه به آبهای سطحی به عنوان حد مجاز در نظر گرفته شده است این مقادیر در فاضلاب خروجی کارخانجات آلوده کننده آبهای ورودی به دریای خزر به ترتیب برابر 3428 برای TSS ، 11.94-1.05 برای PH ، 105.6 برای N-NH4 ، 5.84 برای N-NO3 ، 13.9 برای N-NO2 ، 10.05 برای O-PO4 ، 465 برای DO ، 835 برای BOD ، 3594 برای COD ، 10 میلیارد برای مجموع کالیفرم و 1290 برای کلرمی باشد که خود بیانگر آلودگی شدید و غیر استاندارد این فاضلاب هاست .جا دارد که اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان و سایر دستگاههای ذیربط در خصوص احداث ، تکمیل یا راه اندازی سیستمهای تصفیه فاضلاب در کارخانجات استان اهتمام بیشتری از خود نشان دهند .
- عدم وجود شبکه های فاضلاب رو و تصفیه خانه های فاضلاب در شهرهای استان گیلان علاوه بر ایجاد مسائل و مشکلات اجتماعی و زیست محیطی آلودگی های مختلفی را ایجاد می نماید . لذا شایسته است مسئولین ذیربط نسبت به تامین اعتبار لازم جهت تاسیس و تکمیل آن در شهرهای استان اقدام مقتضی را بعمل آورند .
- متاسفانه رودخانه های استان به مکانی برای دفع انواع فاضلاب ها و زباله ها تبدیل شده است و از آنجائیکه عده کثیری از مردم از آب رودخانه ها استفاده می کنند این امر باعث اشاعه انواع امراض و بیماری ها گردیده است . آگاهی بخشی به مردم نسبت به اصول صحیح و بهداشتی دفع فاضلاب و زباله علی الخصوص در روستاها این خطر را کاهش خواهد داد .
- استفاده بی رویه و رو به تزاید کشاورزان از انواع کودهای شیمیایی ، حشره کش ها و علف کش ها با هدف افزایش تولید محصول ، آلودگی آب را در مقیاس قابل توجهی افزایش داده است . آگاه ساختن کشاورزان نسبت به استفاده صحیح از این موارد و گزینه های جایگزین توسط کارشناسان ترویج کشاورزی می تواند در کاهش آلودگی آبها از این طریق موثر واقع گردد .
- استفاده ناصحیح انسانها از سواحل دریا با هدف تفریح و همچنین رها ساختن حیوانت اهلی در سواحل باعث میکروبی و شیمیایی آبهای سواحل جنوبی دریای خزر گردیده است به نحوی که بار آلودگی در مراکز اجتماعات انسانی به مراتب بیشتر از سایر نقاط است . متاسفانه فرهنگ استفاده صحیح از منابع طبیعی و خدادادی هنوز در جامعه نهادینه نشده است .
- شایسته است همانگونه که وزارت راه و شهرسازی و سایر دستگاههای مرتبط به مساله برقراری ارتباط از طریق احداث پل و عبور دادن راهها از روی رودخانه های گیلان توجه دارند به این موضوع نیز التفات داشته باشند چنانچه این مساله بر مبنای علمی آن از نظر زیست محیطی استوار نباشد موجب وارد آمدن خسارات جبران ناپذیری به موجودات زنده یا بیوسنتز اکوسیستم آبی دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن خواهد گردید .
- وجود کارگاههای متعدد برداشت شن و ماسه در مسیر رودخانه های استان گیلان و برداشت غیراصولی و بی رویه در این کارگاهها آلودگی فیزیکی را افزایش داده و اثرات نامطلوب و زیان بخشی بر جای می گذارد . لذا توصیه می گردد دستگاههای نظارتی بر عملیات برداشت شن و ماسه از مسیر رودخانه ها با حساسیت بیشتری نظارت نمایند .
منابع :
1- ملت پرست ، ع ، اختصاصات طبیعی رودخانه های استان گیلان . مرکز تحقیقات شیلات استان گیلان . بندر انزلی . 1370 .
2- کردوانی ، پ . اکوسیستم های آبی ایران (دریای خزر) . نشر قومس ، تهران . 1374 .
3- خورشیدی راد ، ف . آذری ، ف . خوشگفتار ، م . بررسی صنایع آلوده کننده آب و خاک . اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان . رشت . 1374 .
4- مرادخواه ، س . شناختی از دریای خزر . مرکز تحقیقات شیلاتی استان گیلان . بندر انزلی. 1376 .
5- محمدی فتیده ، م . شناخت منابع آب . انتشارات دانشگاه گیلان . رشت . 1377 .
6- رضوی صیاد ، ب . مقدمه ای بر اکولوژی دریای خزر . سازمان تحقیقات و آموزش شیلات ایران . بندر انزلی . 1378 .
7- عباس پور ، م . مهندسی محیط زیست . مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی . تهران. 1371 .
8- اصلاح عربانی ، ا . کتاب گیلان . گروه پژوهشگران ایران . تهران . 1374 .
9- حسینی ، م . وضعیت آلودگی میکروبی آبهای ساحلی دریای خزر . رامسر . 1372
10- منوری ، م . بررسی اکولوژیک تالاب انزلی . نشر گیلکان . رشت . 1369 .
کلمات کلیدی: #آلودگي آب درياي خزر #منابع آلوده كننده آب درياي خزر #خصوصيات كيفي آب درياي خزر
